Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ Α.Ε «ΕΛΑΙΟΝ» ΚΑΙ ΠΩΣ ΛΕΗΛΑΤΗΘΗΚΕ ΤΟ ΛΕΣΒΙΑΚΟ ΛΑΔΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ.
η δράση της ανωνύμου εταιρείας ΕΛΑΙΟΝ που με την άμεση υποστήριξη των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων θα λεηλατήσει το λεσβιακό λάδι αποκομίζοντας τεράστιες ποσότητες, έναντι πινακίου φακής οδηγώντας το λεσβιακό λαό στην ανέχεια , την πείνα και το θάνατο. Τούτη η εταιρεία συμπεριλαμβάνεται στις μεγάλες γερμανικές εταιρείες που έδρασαν στη χώρα μας κατά την διάρκεια της κατοχής και είναι υπεύθυνες για την καταλήστευση γεωργικών προϊόντων (λάδι, σιτάρι, βαμβάκι, καπνός κλπ) , βιομηχανικών μετάλλων (Χρώμιο, ψευδάργυρο, κασσίτερο, βωξίτη, μαγγάνιο, νικέλιο κλπ) και ο «κύκλος εργασιών τους» συμπεριλαμβάνονται στις διεκδικήσεις της χώρας μας για τις γερμανικές αποζημιώσεις.
Για «τα έργα και τις ημέρες» της εταιρείας ΕΛΑΙΟΝ την περίοδο της γερμανικής κατοχής υπάρχουν πολύ λίγες αναφορές στην λεσβιακή βιβλιογραφία. Τόσο η δράση της όσο και οι συνέργιες της με τους μαυραγορίτες αποτελούν ένα ακόμη κρυμμένο σκελετό στο ντουλάπι της λεσβιακής ιστορίας την περίοδο της κατοχής. Μελετώντας την περίοδο αυτή στο νησί μας είχα καταγράψει ορισμένες αναφορές στις εαμικές εφημερίδες της περιόδου 1944-1946. Το περασμένο καλοκαίρι κατάφερα να βρω αρκετά στοιχεία ντοκουμέντα από τη δράση της στο αρχείο του μακαρίτη δικηγόρου Χρήστου Κόρακα * .
Η μεγάλη και πολυστένακτη νύκτα της γερμανικής κατοχής στο νησί μας, κράτησε 40 ολόκληρους μήνες, από τις 5 Μαΐου 1941 μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου 1944. Μιας νύκτας που με το ξεκίνημά της γέννησε δοσίλογους και μαυραγορίτες που συνεργαζόμενοι με τους «ένδοξους» στρατιώτες του Γ’ Ράϊχ θα σβήσουν τα φώτα του νησιού για να ληστέψουν, να βασανίσουν και να εξανδραποδίσουν το λαό του. Από δω και πέρα οι λεσβιακές οικογένειες θα μετρούν μόνο θύματα… και τα θύματα της μαύρης αυτής περιόδου θα καταμετρηθούν, στο τέλος της, σε χιλιάδες όπου:
• Οι “λίγοι” συμπατριώτες μας, σχεδόν τρεις εκατοντάδες, ήταν αυτοί που πέρασαν από τα κελιά της Γκεστάπο εδώ και στη υπόλοιπη χώρα μας, για ενέργειες κατά του γερμανικών αρχών κατοχής, βασανίστηκαν άγρια στα άντρα της και εκτελέστηκαν ή άφησαν τη τελευταία τους πνοή, ως όμηροι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, πούχαν μεταφερθεί ,τόσο της χώρας μας όσο της Γερμανίας και Αυστρίας.
• Οι “πολλοί”, οι χιλιάδες συμπατριώτες μας, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν γέροι και παιδιά, θ’ ακολουθήσουν μέσα από τα σοκάκια της φτώχειας τους τα βήματα προς το δικό τους Γολγοθά, την πείνα- το πρήξιμο- το θάνατο…
Τούτα τα σοκάκια φτιάχτηκαν και διαμορφώθηκαν από την πρώτη μέρα της κατοχής του νησιού μας μέσα από την αγαστή συνεργασία μαυραγοριτών και της Α.Ε «ΕΛΑΙΟΝ» παίζοντας πρωταρχικό ρόλο στην καταλήστευση του λαδιού, προϊόντος μοναδικού και απαραίτητου για τις επισιτιστικές ανάγκες του λεσβιακού λαού.
Από τις αρχές του καλοκαιριού του ’41 οι κατοχικές γερμανικές δυνάμεις, μέσω της κυβέρνησης δοσίλογων του Τσολάκογλου με το νομοθετικό διάταγμα ,779/41, θ’ απαγορεύσουν την εξαγωγή και εμπορία λαδιού. Τούτο το μέτρο, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Φορέων, θα οδηγήσει συντριπτικό μέρος της παραγωγής του λαδιού, τόσο της προηγούμενης όσο και της νέας σοδειάς(41-42) από τους μεσαίους και μικρούς παραγωγούς στις αποθήκες 100 περίπου μαυραγοριτών, γεμίζοντας ταυτόχρονα τις τσέπες των παραγωγών με πληθωριστικό χρήμα που καθημερινά έχανε την αξία του με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και τα τρόφιμα από την αγορά νάχουν εξαφανιστεί!!! ανεβάζοντας τις τιμές των βασικών προϊόντων διατροφής σε θεόρατα ύψη. Οι λίγες άδειες που δόθηκαν απευθυνόταν, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, στους μαυραγορίτες και μελλοντικούς συνεργάτες – συγκεντρωτές λαδιού. Πολύ δε λιγότερες άδειας δόθηκαν σε Δημοτικά, Κοινοτικά Συμβούλια και Φορείς οι οποίες σε καμιά περίπτωση δεν μπόρεσαν να καλύψουν τις βασικές επισιτιστικές ανάγκες του λεσβιακού πληθυσμού.
Έχοντας λοιπόν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής εξασφαλίσει τον μηχανισμό των συνεργατών-δοσίλογων στην διενέργεια της εμπορίας και διατηρώντας την απαγόρευση της εξαγωγής και εμπορίας του, ιδρύουν με έδρα τη Μυτιλήνη το καλοκαίρι του 42 την Α.Ε ΕΛΑΙΟΝ από γερμανούς υπηκόους και μόνο, που αναλαμβάνει μονοπωλιακά κάθε είδους εμπόριο μέσα και έξω από το νησί ,δεσμεύοντας ταυτόχρονα το 75% της παραγωγής και η πληρωμή του θα γινόταν με βάση ανταλλαγής την οκά το λάδι και καθόρισαν μονομερώς ότι για κάθε οκά λάδι ο παραγωγός θα ελάμβανε 0,60 οκάδες σιταριού, 0,30 οκάδες φασόλες, 0,10 οκάδες ζάχαρι. Ταυτόχρονα ορίζονται τα 12 βασικά κέντρα συγκέντρωσης του λαδιού σε Μυτιλήνη, Πλωμάρι, Πέραμα, Ντίπι, Πολυχνίτος, Καλλονή, Αγ. Παρασκευή, Συκαμιά, Μόλυβος, Άντισσα, Παρακοίλα, Πέτρας που θα διενεργούσαν την ανταλλαγή του λαδιού με άλλα προϊόντα για λογαριασμό της Α.Ε ΕΛΑΙΟΝ. Τούτη η εξοντωτική για τον λεσβιακό λαό ανταλλάξιμη αξία του λαδιού , που σε κάθε περίπτωση είναι από 4 έως 8 φορές μικρότερη από αυτή που ίσχυε στην πραγματική αγορά, θα οδηγήσει στο κούρσεμα του βασικού και μοναδικού πόρου για την επιβίωση της συντριπτικής του πλειοψηφίας
Στο άρθρο αυτό θα περιοριστώ σε μια πρώτη παρουσίαση στοιχείων-ντοκουμέντων για τη δράση της μέσω αποσπασμάτων από τις 2 εκθέσεις ελέγχου της εταιρείας μετά την απελευθέρωση των Οικονομικών Εφορειών Θεσσαλονίκης και Μυτιλήνης , με χρόνο σύνταξης την 11/8/45 και 10-5-1948.
1. (…)Πρόκειται περί μιας Α.Ε με διευθυντάς εν Θεσσαλονίκη του Γερμανούς Φόρστερ και Γέντζον εις τας εργασίας της οποίας περισσότερον ησχολήθησαν οι Έλληνες Θ. Τακτικλής και εις Αθήνας ο Γεώρ. Τερζόγλου. Μεταφορικά μέσα διέθετεν υπό των Γερμανών (ιστιοφόρα, αυτοκίνητα, σιδηρόδρομος κλπ)) και ασυδοσίαν εις τους φόρους και δασμούς ησχολήθη με το εμπόριον παντοίων ειδών (…) Εις Θεσ/νικην ησχολήθη ευρύτατα με το εμπόριον σιτηρών και οσπρίων μεγίστας ποσότητας των οποίων απέστειλε εις Αθήνας όπου τας επώλει ο εκεί Τερζόγλου. Ήτο ίσως η μεγαλυτέρα επιχείρησις επί των ειδών τούτων , τα κέρδη της οποίας δέον να είναι υπέρογκα χάρις εις τον τρόπον με τον οποίον συνηλάσσετο. (…) 1η έκθεση ελέγχου Οικ. Εφ. Θες/νικης της 11-8-1945.
2. (…) Η ελεγχόμενη επιχείρησις συνεκέντρωσεν εις χείρας άπαν το εισαγωγικόν και εξαγωγικόν εμπόριον της νήσου Λέσβου και δια της απογορεύσεως της ελευθέρας εμπορίας του ελαίου παρά των Γερμανικών Αρχών κατοχής και της δεσμεύσεως του προϊόντος τούτου παρ΄αυτής, εκανόνιζε την οικονομικήν ζωήν του τόπου. Εκτενώς αναφέρονται εις την ειρημένην έκθεσιν ελέγχου(σελ. 3-5) ο τρόπος και τα βίαια μέσα, άτινα εχρησιμοποίησεν η «ΕΛΑΙΟΝ» δια την συγκέντρωσιν του ελαιολάδου εν Λέσβω κατά την περίοδο της δράσεως της ενταύθα(Σεπτέμβριος 1942 -Αύγουστος 1944). (…) 2η έκθεση ελέγχου Οικ. Εφ. Μυτιλήνης της 10-5-1948.
3. (…) Μετέφερε εις Μυτιλήνην χωρίς να καταβάλη δασμούς τα κάτωθι: (…) Φασόλια κιλά 505.126, Κριθή κιλά 54.779, Σίτος κιλά 184.928, Ζάχαρις κιλά 72.582, Όρυζα κιλά 27.894, Βαμβακόπητα κιλά 10.389, Αραβόσιτος κιλά 20,610, Κριθή κιλά 54779(…) Δ. Τελωνείου 9/13 1η έκθεση ελέγχου Οικ. Εφ. Θες/νικης της 11-8-1945
4. Προσδιορισμός Κερδών κλπ
5. (…) λαβών υπόψει α) το ποσόν των συγκεντρωθεισών και εξαχθεισών εκ Λέσβου παρά της ελεγχόμενης Εταιρείας ελαιολάδων, πυρηνελαίων και σαπώνων , τους όρους και τας συνθήκας της προμήθειας τούτων, ως και των προς ανταλλαγήν του ελαιολάδου κλπ χορηγουμένων παρ’ αυτής τροφίμων β) ότι τα διάφορα έξοδα της Εταιρείας εν συγκρίσει προς την έκτασιν των εργασιών της ήσαν ασήμαντα , καταβαλλόμενα άπαντα από την διάθεσιν μικρών ποσοτήτων εκ των συγκεντρωμένων προϊόντων (ελαιολάδου κλπ) γ) την από 11/8/45 έκθεσιν ελέγχου της Ε’ Οικον. Εφ. Θες/νικης(…) δ) τας συγκεντρωθείσας πληροφορίας μου παρά προσώπων δυναμένων να γνωρίζωσι (…) προσδιορίζω τα κέρδη της εταιρείας ΕΛΑΙΟΝ(…) σκεπτόμενος ως ακολούθως:(…) Εκ των βιβλίων της εταιρείας εξάγεται ότι αύτη από 1/1/43 – 31-8-44 συνεκέντρωσε και εφόρτωσεν εντεύθεν 9.202.900 οκάδας ελαιολάδων και 462.800 οκάδας πυρηνελαίων. Στοιχεία δια το χρονικόν διάστημα Σεπτεμβρίου-Δεκεμβρίου 1942 δεν υπάρχουν(…) Κατά τας πληροφορίας μου η εταιρεία εφόρτωσεν κατά την περίοδον αυτήν εισέτι περί τας 1.300.000 οκάδας ελαιολάδου το δε σύνολον των φορτωθέντων πράγματι παρ’ αυτής ελαιολάδων καθ’ όλην την περίοδον της κατοχής είναι μεγαλύτερον , ανερχόμενον εις το ποσόν των 12 εκατομ. Οκάδων κατά τους μετριώτατους υπολογισμούς. Αν δια άπαντα τα έξοδα και δαπάνας γενικώς της εταιρείας (αξίαν τροφίμων και λοιπών ειδών, τα οποία εδίδοντο προς ανταλλαγήν του ελαίου, δαπάνας μεταφοράς, μισθούς, προμήθρειας κλπ)τα οποία κατέβαλεν αύτη δια να προμηθευθή τας άνω ποσότητας αφαιρέσωμεν τα πυρηνέλαια και 3 εκατομ. ελαιολάδου, απομένουσιν ως καθαρό κέρδος της ελεγχόμενης Εταιρείας 9 εκατομ. καθ. οκάδων ελαιολάδου. Πως διετέθη τούτο δεν είναι πλήρως γνωστόν. Πάντως αναμφισβήτητον τυγχάνει ότι το μεγαλύτερον μέρος μεταφέρθη εις Γερμανίαν (…) Όσον αφορά την τιμήν της διαθέσεως του ελαίου παρά της εταιρείας εις το Εξωτερικόν ουδεν είναι γνωστόν. Πάντως , κατά την γώμην του ελέγχου δεν είναι δυνατόν αύτη να είναι κατωτέρα της προπολεμικής τιμής του ελαιολάδου εν Μυτιλήνη,(…) Δια να γίνη δε ο υπολογισμός των κερδών επί σταθερωτέρας βάσεως λαμβάνω ως δεδομένον το γεγονός ότι με μιαν χρυσήν λίραν Αγγλίας , ηγόραζε τις προπολεμικώς 25 οκ. ελαίου. Κατά συνέπειαν τα 9 εκατομ. οκάδων ελαίου όπως κατά τα ανωτέρω επραγματοποίησεν ως καθαρόν κέρδος η ελεγχόμενη επιχείρησις έχουν αξίαν 360.000 χρυσών λιρών (…) Εις το ποσόν τούτο προσδιορίζω τα κέρδη της Α.Ε «ΕΛΑΙΟΝ» κατά την περίοδον της κατοχής.(…) 2η έκθεση ελέγχου Οικ. Εφ. Μυτιλήνης της 10-5-1948.
Επιμέλεια: Γαλέτσας Γιώργος-Μυτιλήνη
