Ο Αυτόλυκος, ο Ορίζων και ο αριθμός Εννέα

 Αναδημοσίευση από το ιστολόγιο Ιστορίες στο Περιθώριο......

Ο Αυτόλυκος από την Πιτάνη της Μικρασίας [360-290 πΧ] ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος. Για τη βιογραφία του ξέρουμε πολύ λίγα πράγματα.

Ηταν δάσκαλος του Αρκεσίλαου και μ’ αυτή την ευκαιρία τον αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος, πληροφορώντας μας ότι μεταναστεύσανε και οι δύο στις Σάρδεις.

Τα βιβλία του «Περί κινουμένης σφαίρας» και «Περί επιτολών και δύσεων» είναι τα αρχαιότερα συγγράμματα που φτάσανε μέχρι τις μέρες μας στην αρχική τους μορφή.

Χρησιμοποίησε πρώτος τη λέξη ορίζων για να περιγράψει τον νοητό κύκλο που περιβάλλει το βλέμμα του γήινου παρατηρητή.
Ο τελικός ορισμός βρίσκεται πολύ σύντομα στα Φαινόμενα του Ευκλείδη.

Μετά η λέξη απέκτησε κυρίως αυτή την έννοια, πέρασε σαν Horizon στα Λατινικά στις μεσαιωνικές μεταφράσεις του Φραγκίσκου Μαυρόλυκου και μετά ενσωματώθηκε στις Λατινογενείς γλώσσες απαράλλαχτη.

Ηταν άραγε τυχαία η επιλογή της λέξης ;;

Ισως όχι. Ανατρέχοντας στην ορολογία των Πυθαγόρειων, ο αριθμός εννέα, το απώτατο όριο των αριθμών, ονομαζόταν Ωκεανός αλλά και Ορίζων, όπως μας πληροφορεί ο Ιάμβλιχος στα Θεολογούμενα Αριθμητικά.

Οσο για τις επιτολές ή ανατολές του ήλιου, της σελήνης και των άστρων, εκεί τα ετυμολογικά είναι απλά. Τέλλω σημαίνει διεκπεραιώνω και επιτέλλω ή ανατέλλω σημαίνει αυτό που συμβαίνει, κάνω ξανά τη δουλειά μου. Τόσο απλά.

Αυτή την παράξενη κουλτούρα κουβαλάει μέχρι τις μέρες μας και ο ταπεινός ασυρματιστής, που θα μείνει ιδανικός και ανάξιος εραστής, χωρίς να σχίσει τη θολή γραμμή των οριζόντων.

Το μέλλον που δεν ήρθε ποτέ

 Το 1967 στην τότε ΕΣΣΔ γιορτάζονταν τα πενηντάχρονα της Οκτωβριανής επανάστασης. H επέτειος γιορτάστηκε με ιδιαίτερη λαμπρότητα, έγιναν παρελάσεις, εκφωνήθηκαν λόγοι, τα συνηθισμένα των επετείων. Έγινε όμως και κάτι ασυνήθιστο.

Σε ολόκληρη την επικράτεια της αχανούς χώρας, από το Τιράσπολ έως το Βλαδιβοστόκ, οι μαθητές των σχολείων και τα μέλη της κομμουνιστικής νεολαίας, της Κομσομόλ έγραψαν μηνύματα που τα έκλεισαν σε χρονοκάψουλες για ν’ ανοιχτούν το 2017 από τους νεους που θα γιόρταζαν τότε τα 100 χρόνια της Οκτωβριανής.

Σήμερα βέβαια ξέρουμε ότι η ΕΣΣΔ δεν έζησε να γιορτάσει την 100ή επέτειο της επανάστασης -ούτε καν την 75η, αφού έπαψε να υπάρχει στα τέλη του 1991, ένα χρόνο νωρίτερα δηλαδή. Ξέρουμε ακόμα ότι η διάλυση της ΕΣΣΔ οδήγησε σε μια σειρά συγκρούσεις με αποκορύφωμα αυτήν που μαίνεται τούτες τις μέρες, με την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία.

Όμως οι χρονοκάψουλες ανοίχτηκαν το 2017 και διαβάστηκαν. Και σήμερα θα διαβάσουμε δύο από αυτά τα κείμενα, χάρη σε ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα, με τίτλο ίδιον με το σημερινό μας άρθρο, «Το μέλλον που δεν ήρθε ποτέ», από τις εκδόσεις Άπαρσις σε συνεργασία με τις εκδόσεις Αρχειοθραύστης, σε μετάφραση του Δημήτρη Μόσχου, ο οποίος έχει γράψει και μια πολύ ενδιαφέρουσα εισαγωγή. Ο Μόσχος επέλεξε να μεταφράσει 14 γράμματα από ισάριθμες χρονοκάψουλες, απ’ όλη την επικράτεια της ΕΣΣΔ.

Όπως λέει ο Μόσχος, ενώ τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής κοινωνίας έχουν μελετηθεί εκτενώς, η μεταπολεμική και η ύστερη κουλτούρα της ΕΣΣΔ έχει απασχολήσει πολύ λιγότερο τους ερευνητές καθώς αντιμετωπίζεται γενικά ως η «εποχή της στασιμότητας». Όμως, συνεχίζει, η μαζική σοβιετική κουλτούρα του ’60 και του ’70 φανερώνει το πώς ένα μέρος τουλάχιστον των σοβιετικών πολιτών και των χαμηλόβαθμων αξιωματούχων αντιλαμβανόταν τη σχέση τους με την επανάσταση, με τις προϊούσες κουλτούρες της ρωσικής περιφέρειας, με την εποχή τους και με την τεχνολογία, με τη θρησκεία και, κυρίως, με το μέλλον τους.

Η καρδιά της σοβιετικής κοινωνίας, συνεχίζει, χτυπούσε σε τοπικό επίπεδο, ενώ αντιθέτως το Κόμμα, ιδίως στα ανώτερα κλιμάκια, δεν ήταν μόνο κράτος, μα και ιδιοκτήτης της συλλογικής οικονομίας και έτσι, ταυτόχρονα και κατά μία τραγική ειρωνεία της ιστορίας, η ΕΣΣΔ, το «εργατικό κράτος», ήταν διοικητικά ένα κράτος εργοδοτών.

Αντιγράφω τις δύο τελευταίες παραγράφους από την πολύ αξιόλογη εισαγωγή του Μόσχου:

Εκτός αυτού, η ΕΣΣΔ μάς έμαθε και κάτι άλλο. Όσο αντι­φατική κι αν ήταν, όσο κι αν εχθρευόταν το Κόμμα, η σοβιετική κοινωνία ήταν μια κοινωνία που πίστευε βαθιά στην υπόθεση της, ίσως περισσότερο από το κράτος που τη διεύθυνε. Η επίσημη παι­δεία, η ιδεολογία και φυσικά η καταστολή έπαιξαν το ρόλο τους. Όμως το βάθος και η ένταση της πίστης σε ένα καλύτερο μέλλον δεν μπορούν ποτέ να εισαχθούν μόνο από τα πάνω. Υπήρχε κάτι κοινωνικά, ένα πρωτόλειο υλικό της καθημερινής ζωής που μέχρι το ‘70 έκανε την υπόθεση του κομμουνισμού να μοιάζει ακόμα δυνατή και αποδεκτή.

Πέρα λοιπόν από τη νοσταλγία και την ιδιαίτερη απόλαυ­σή της, οι επιστολές που δημοσιεύονται εδώ απευθύνονται στις κομμουνίστριες και τους κομμουνιστές της τρίτης χιλιετίας. Εί­ναι γράμματα προς εμάς που μας δείχνουν συγχρόνως το πόσο κωμικό, αλλά και πόσο σημαντικό, είναι το όνειρο κάθε μεγάλης εποχής. Η ανεκπλήρωτη ευχή κουβαλάει μέσα της τόσο την κωμικότητα όσο και την προτροπή της εκπλήρωσης της. Είναι ακριβώς αυτή η δέσμη συναισθημάτων που μας πλημμυρίζει όταν σήμερα διαβάζουμε: «Εσείς είστε η γενιά της ευτυχίας».

Διάλεξα δύο γράμματα: το ένα, επειδή προέρχεται από μια πόλη της σημερινής Ουκρανίας, έστω κι αν δεν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των συγκρούσεων, το τότε Νικολάεφ και σήμερα Μικολάιφ· το άλλο, που κλείνει την 14άδα των γραμμάτων, επειδή το βρήκα αντιπροσωπευτικό της αφελούς αλλά συγκινητικής αισιοδοξίας της σοβιετικής νεολαίας του 1967.

1. (Με αστερίσκο σημειώνω πρόσωπα και πράγματα για τα οποία ο μεταφραστής έχει υποσημειώσεις, που τις παραθέτω στο τέλος)

Νικολάεφ, Ουκρανία

Μήνυμα των αγοριών και των κοριτσιών της Κομσομόλ της συγκέντρωσης για την επέτειο του έτους 1967 προς τη νεολαία του 2017

Στον πανέμορφο ποταμό του Μπουγκ, στέκεται η παραμυθένια πόλη μας. Πλημμυρίζουν από τα δυνατά τραγούδια μας για τα 50 χρόνια από τον μεγάλο Οκτώβρη οι βελανιδιές του πάρκου, ενός πάρκου που χτίσαμε με τα ίδια μας τα χέρια. Μέλη της Κομσομόλ του 2017! Ακούστε μας στο θρόισμα των φύλλων και το τραγούδι μας θα σας μεταφέρει στον προηγούμενο αιώνα, θα σας διηγηθεί γλυκά τον θρύλο της ορδής των νέων της δεκαετίας του ‘60.

Εμείς η γενιά της Κομσομόλ του ‘60 δεν μπορούμε να φανταστούμε τον εαυτό μας χωρίς τη μάχη και τη δημιουργική δουλειά στο όνομα της οικοδόμησης του κομμουνισμού, ο οποίος για εσάς πλέον είναι πραγματικότητα.

Νιώθουμε υπερηφάνεια για αυτό το κομμάτι γης μας με τις απέραντες στέπες, τα χωράφια με το χρυσαφένιο στάχυ αλλά και τα δάση από νεόκτιστες πόλεις, και προσπαθήσαμε να κάνουμε τα πάντα ώστε το μέλλον αυτής της γης να είναι υπέροχο.

Εμείς, όπως και εσείς αγαπημένοι μας απόγονοι, πάντα ήμα­σταν πρώτοι, ήμασταν πάντα εκεί που υπήρχε ανάγκη. Ζόγια…* Ματρόσοφ…* οι ήρωες του κύκλου της Ίσκρα… τα ονόματα τους παραμένουν αθάνατα, όπως αθάνατη είναι και η ίδια η Κομσομόλ. Και τέλος η κατάκτηση της παρθένας γης του διαστήματος· να ποιοι είναι οι ηρωικοί σταθμοί της πορείας των συγχρόνων μας.

Σήμερα, παραμονές του εορτασμού των 50 χρόνων του κράτους μας, απλώνουμε φιλικά τα χέρια μας προς εσάς στον 21ο αιώνα και σας λέμε υπερήφανα πως το σύνθημα της σοσιαλιστικής άμιλλας “Για εσένα αγαπητό κόμμα, το έργο μας και οι καρδιές μας!” δού­λεψε τέλεια. Η 25η μπριγάδα νεολαίας της Κομσομόλ της πόλης αγωνίστηκε για τον τίτλο που φέρει το όνομα της 50ής επετείου της σοβιετικής εξουσίας. Εργαζόμενοι στο εργοστάσιο ένδυσης, εργα­ζόμενοι στο εργοστάσιο που φέρει το όνομα της 25ης Οκτωβρίου, ξέρετε άραγε πως ήταν οι προκάτοχοί σας που αναγνωρίστηκαν ως νικητές στον επετειακό διαγωνισμό του εργαστηρίου No 4; Είναι ένα εργοστάσιο ρούχων υπό την ηγεσία της Λυδίας Ντιατσένκο και της Γκαλίνα Γερασιμένκο από το 9ο τμήμα που φέρει το όνομα του ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης Παρφέντι Γκρετσάνι.* Να μια ακόμα ιστορία για εσάς: το σύνθημα των εργαζομένων στο εργοστάσιο ένδυσης, οι οποίοι κατέχουν την κόκκινη σημαία της Κομσομόλ εδώ και πέντε χρόνια είναι “Ας δώσουμε και τα 420 λεπτά μας στην παραγωγή!”. Επίσης, έκθεμα του τοπικού μου­σείου αποτελεί ένας νέος κινητήρας ντίζελ ισχύος 600 ίππων, που συναρμολογήθηκε από μέλη της Κομσομόλ του εργοστασίου μας. Γνωρίζετε ίσως τον τιμητικό τίτλο “βετεράνος της κομμουνιστι­κής εργασίας”. Στα χρόνια μας, απονεμήθηκε στους καλύτερους των καλύτερων και κάθε τρίτο μέλος της Κομσομόλ των βιομηχα­νικών επιχειρήσεων της πόλης πέτυχε αυτόν τον τιμητικό τίτλο. Είναι άραγε ζωντανή η μνήμη του Παύκα Κορτσάγκιν;* Εμείς, οι κληρονόμοι του Κορτσάγκιν, κάναμε βάρδιες για να τιμήσου­με την μνήμη του κατά την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου Πολτάβα-Κισινιόφ. Κρατήστε τα βιβλία αυτά με τα ονόματα των νικητών τα τιμημένα, του επετειακού διαγωνισμού νέων εργαζο­μένων. Η μοδίστρα Βέρα Μποντάρ, η χειρίστρια μηχανημάτων στο εργοστάσιο γαλακτοκομικών προϊόντων Ιρένα Καλούτα, ο τορναδόρος Βλαντιμίρ Γκολοβάν, ο εργαζόμενος στο εργοστάσιο ζάχαρης Ανατόλι Σερέντα, η εργαζόμενη στο εργαστήριο ελέγ­χου του εργοστασίου τροφίμων Γκαλίνα Κουζμένκο. Εμείς όλοι κουβαλήσαμε με τιμή το λάβαρο του μεγάλου Λένιν, του ιδρυτή του κράτους μας, τη σκυτάλη των πατέρων και των παππούδων μας. Τα λάβαρά τους φουντωμένα από τη δόξα της εργασίας και του αγώνα ελπίζουμε ότι θα τα κρατήσετε ως ίχνη των συμπα­τριωτών σας, μέσα στις καλές πράξεις που ποτέ δεν γερνούν.

Εσείς είστε η γενιά της ευτυχίας, από πάνω σας στέκεται ένας καθαρός ουρανός και οι πόλεμοι του κόσμου για όλους όσους ζουν στο 2017 είναι πλέον κομμάτι της ιστορίας. Εσείς ποτέ δεν χρει­άστηκε να κραυγάσετε: «Ντροπή στην επιθετικότητα του Ισραήλ!». Εσείς δεν θα χρειαστεί να συμμετάσχετε σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας ενάντια στον εγκληματικό πόλεμο του Βιετνάμ, να διαβάζετε στις εφημερίδες για τις προκλήσεις εναντίον της επανα­στατικής Κούβας. Πόσο μακρινά είναι όλα αυτά από εσάς, όλα όσα για μας είναι καθημερινότητα!

Ήδη από καιρό, τα άτακτα αγόρια βρίσκουν κάλυκες από πυρομαχικά και σκουριασμένες θαλάμες από ντουφέκια, μόνο όταν παίζουν στις λίμνες. Σε βαθιά σιωπή, όπως και εμείς στο 1967, έτσι και εσείς, με την ίδια υπομονή, σταθείτε μπροστά από τους οβελίσκους εις μνήμην των πεσόντων, με τον ίδιο τρόπο, όπως μισό αιώνα πριν, να παγώνει η καρδιά όταν πατάτε στη γη της θρυλικής Κριμκά.*

Νέοι και νέες της γενιάς του 2017! Το γνωρίζουμε με σιγουριά: έχετε επαληθεύσει την εμπιστοσύνη των ηρωικών προγόνων σας, και σίγουρα πια έχετε φτιάξει έναν νέο κόσμο. Θροΐζει το χρυσό σιτάρι στα ατελείωτα χωράφια και λάμπει το χτισμένο από τα χέρια σας Κομσομόλσκ*, όχι μόνο εδώ στη Γη, αλλά και στην Αφροδίτη, και στον Άρη.

Κάτοικοι του νέου κόσμου, συνεχιστές της παράδοσης του Μεγάλου Οκτώβρη, που κρατάτε στα χέρια σας τη σημαία της επανάστασης, τη σημαία του μεγάλου Λένιν, σήμερα, στην παραμονή των γενεθλίων της χώρας μας, εμείς ανάβουμε ακόμα ένα αστερά­κι, το οποίο θα φωτίζει λαμπρά στον αστερισμό των σπουδαίων πράξεων της εκατονταετηρίδας της Πατρίδας μας.

Η επιστολή – χαιρετισμός προς τον 21ο αιώνα- γράφτηκε στη συγκέντρωση νέων, αφιερωμένη στα 50 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Με εντολή της τοπικής επιτροπής της Κομσομόλ, το γράμμα σφραγίστηκε και εντοιχίστηκε από τους:

Γκολοβάν Βλαντιμίρ, τον καλύτερο χειριστή μηχανής για το τρέχον έτος.
Σιρέντα Ανατόλι, εργάτη στο εργοστάσιο ζάχαρης.
Κουζμένκο Γκαλίνα, τεχνικό στο εργαστήρι παρασκευής γλυκών της περιοχής.
Μπόικο Τατιάνα, μαθήτρια στη 10η τάξη του Σχολείου No II.

1/5/1967

Σημειώσεις

* Η Ζόγια Κοσμοντεμιάνσκαγια (1923-1941) ήταν μέλος της Κομσομόλ που τιμήθηκε μετά θάνατον ως Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης για την αντιστασιακή της δράση κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με τον τίτλο αυτό.

* Ο Αλεξάντρ Ματρόσοφ (1924-1943) ήταν μέλος της Κομσομόλ που τι­μήθηκε μετά θάνατον ως Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης για τα ανδραγαθήματά του κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

* Ο Παρφέντι Γκρετσάνι (1924-1943) ήταν μέλος της Κομσομόλ που τιμήθηκε μετά θάνατον ως Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης για την αντιστα­σιακή του δράση κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Γεννήθηκε και έδρασε στην Κριμκά.

* Ο Πάβελ Κορτσάγκιν ήταν ο πρωταγωνιστής στο βιβλίο Πώς δενότανε τ’ ατσάλι του Νικολάι Οστρόφσκι. Ο Κορτσάγκιν περιγράφεται ως εργάτης-πρότυπο και σύμβολο ηρωισμού.

* Στην Κριμκά, χωριό της σημερινής Ουκρανίας στα περίχωρα του Μικολάιφ (τότε Νικολάεφ), σημειώθηκε σπουδαία ανταρτική αντιφασιστική δράση κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής της χώρας (1941-1944).

* Στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, Κομσομόλσκ ονομάζονται διάφορες πόλεις, που οικοδομήθηκαν με την βοήθεια μελών της Κομσομόλ και ονομάστηκαν έτσι προς τιμήν τους. Εδώ οι συγγραφείς μάλλον αναφέρονται στην πιο διάσημη από τις πόλεις αυτές, το Κομσομόλσκ στον Αμούρ.

2. Το δεύτερο γράμμα, πολύ πιο σύντομο, το έγραψε μια μαθήτρια από το Νοβοροσίσκ, όχι πολύ μακριά από τα εδάφη του σημερινού πολέμου (το Νοβοροσίσκ είναι λιμάνι στη Μαύρη Θάλασσα).

Νοβοροσίσκ, Ρωσία

Αγαπημένε φίλε γεια σου!

Σου γράφω γιατί ζηλεύω τη μοίρα σου. Όχι, δεν πιστεύω πως και ο δικός μου καιρός δεν έχει ενδιαφέρον. Αντιθέτως, είδα με τα μάτια μου την εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου γύρω από τη Γη, στα χρόνια που ζω ο σοβιετικός άνθρωπος πέταξε στο διάστημα και έκανε μια περιστροφή γύρω από τη Γη. Πήγε και η πρώτη γυναίκα στο διάστημα. Και όμως, παρ’ όλα αυτά, σε ζηλεύω, γιατί θα ζεις σε εκείνη την εποχή που η χώρα μας θα γιορτάσει τα 100 χρόνια. Θα έχεις ήδη δει τα διαπλανητικά ταξίδια, θα ζεις ίσως σε άλλο πλανήτη, αλλά για πάντα θα θυμάσαι και τον παλιό, πατρικό μας πλανήτη. Ίσως στα χρόνια της ζωής σου να λυθεί και το ζή­τημα της αθανασίας, οι άνθρωποι έτσι θα μάθουν να ξεπερνούν τον άνθρωπο και να ζουν για πάντα!

Σας γράφω από το 1967. Όταν θα διαβάσετε αυτό το γράμμα, εγώ μάλλον δεν θα ζω – αν και ακόμα δεν μπορώ στο κεφάλι μου να το χωνέψω (πώς γίνεται εγώ να μην υπάρχω;). Εσείς, φυσικά, ζείτε ήδη στον κομμουνισμό. Ενδιαφέρον δεν είναι να ζείτε στον κομμουνισμό; Ποιες υποχρεώσεις έχετε εσείς; Μόνο με την άκρη του ματιού μου μπορώ να δω πώς είναι μια τέτοια ζωή.

Η μαθήτρια Όλγα Πούπκο από το Νοβοροσίσκ

Η Όλγα Πούπκο πίστευε ότι η νεολαία του 2017 θα ζει «φυσικά» στον κομμουνισμό -άλλωστε ο Χρουστσόφ τον είχε εξαγγείλει για το 1989 αλλά περιέργως αμφιβάλλει αν η ίδια θα ζούσε το 2017, που είναι λίγο περίεργο αφού θα ήταν, τότε που έγραφε, το πολύ 17-18 χρονών. Εδώ μπορείτε να δείτε ρεπορτάζ για τη χρονοκάψουλα του Νοβοροσίσκ, με αποσπάσματα και από άλλα κείμενα.

πηγή