Βασίλης Τσιτσάνης

Το φθινόπωρο του 1973, επρόκειτο να εμφανιστούν στο «Χάραμα», ξανά μαζί μετά από χρόνια, ο Βασίλης Τσιτσάνης και η Σωτηρία Μπέλλου. Κι όταν λέμε «μαζί», εννοούμε «κάτω από την ίδια στέγη», καθώς ο καθένας εμφανιζόταν εκεί χωριστά, με το δικό του πρόγραμμα. Στη δεύτερη εκπομπή της σειράς «Η μουσική γράφει ιστορία», εγώ θέλησα να τους δείξω μαζί και τους δυο. Η Σωτηρία Μπέλλου, στην οποία απευθύνθηκα το δέχτηκε μετά χαράς. Προσφέρθηκε μάλιστα να με φέρει σε επαφή με τον Τσιτσάνη, στο «Φαληρικό» στις Τζιτζιφιές κάποιο βράδυ του Ιουνίου. Ο Τσιτσάνης, ήταν από την αρχή επιφυλακτικός επειδή γενικά δεν εμπιστευόταν τους ανθρώπους της τηλεόρασης. Αλλά, δεν μού είπε ούτε όχι, ούτε ναι. Για πολλά βράδια ξενυχτούσα στο «Φαληρικόν», περιμένοντας μια απάντηση. Ώσπου βαρέθηκα και είπα στον παραγωγό μου, τον Νίκο Μαστοράκη «Ας το ξεχάσουμε καλλίτερα». Κάποιο μεσημέρι του Αυγούστου όμως, μού τηλεφώνησε ξαφνικά στο σπίτι μου, ο ίδιος ο Βασίλης. «Ε, Γιώργο, τι θα γίνει; Δεν θα κάνουμε μαζί την εκπομπή;». Πήγα ευθύς στο ησυχαστήριο του στη Γλυφάδα και τα κουβεντιάσαμε. Αλλά, όταν φτάσαμε και στην επιλογή των τραγουδιών, σκοντάψαμε στην Μπέλλου : «Τι; Θα είναι και αυτή στην εκπομπή; Αποκλείεται!». «Μα, Βασίλη μου, εκείνη δε μας έφερε σε επαφή;» του είπα απορημένος. «Α, όχι» μου απάντησε «Το πολύ πολύ, αν θέλει, ας πει κι αυτή ένα τραγούδι». Η αντίδραση της Σωτηρίας όταν της το ανήγγειλα, ήταν ηπιότερη απ’ ό,τι φανταζόμουνα. Αφού μου τον στόλισε αρκετά, μου είπε « Εντάξει, Γιώργο μου! Εγώ θα ‘ρθω για σένα». Και ήρθε. Κι αυτό, είναι το πρώτο από τα δύο – όλα κι όλα – τηλεοπτικά ντοκουμέντα, που δείχνουν μαζί τον Τσιτσάνη με την Μπέλλου. 

Γιώργος Παπαστεφάνου

ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΑΙ ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

                                                 

                                                     Φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 

Γιατί απέτυχε η σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη;

 

Η σοσιαλδημοκρατία, κάποτε κυρίαρχη πολιτική δύναμη στην Ευρώπη, έχει αντιμετωπίσει σημαντικές προκλήσεις και οπισθοδρομήσεις τα τελευταία χρόνια. Από τη μείωση της υποστήριξης των ψηφοφόρων έως τις εσωτερικές διαιρέσεις μέσα στο κίνημα, υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που συνέβαλαν στην αποτυχία της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη. Σε αυτό το άρθρο, θα διερευνήσουμε αυτούς τους λόγους και θα αναλύσουμε γιατί η σοσιαλδημοκρατία αγωνίστηκε να διατηρήσει την επιρροή της στην περιοχή.

Μεταβαλλόμενο Πολιτικό Τοπίο

Ένας από τους κύριους λόγους για την παρακμή της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη είναι το μεταβαλλόμενο πολιτικό τοπίο. Τα τελευταία χρόνια, έχει σημειωθεί άνοδος λαϊκιστικών και ακροδεξιών κινημάτων που έχουν τραβήξει την προσοχή των ψηφοφόρων που έχουν απογοητευτεί από τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα. Αυτά τα νέα κινήματα έχουν συχνά κεφαλαιοποιήσει τα αισθήματα κατά του κατεστημένου και την οικονομική ανασφάλεια, αποσπώντας την υποστήριξη από τα κυρίαρχα κόμματα, συμπεριλαμβανομένων των σοσιαλδημοκρατών.

Οικονομικές Προκλήσεις

Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει στην αποτυχία της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη είναι οι οικονομικές προκλήσεις. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και τα επακόλουθα μέτρα λιτότητας που εφαρμόστηκαν από πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν διαβρώσει την εμπιστοσύνη του κοινού στην ικανότητα των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων να διαχειρίζονται αποτελεσματικά την οικονομία. Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος οδήγησαν σε σημαντικές απώλειες θέσεων εργασίας στις παραδοσιακές βιομηχανίες, αφήνοντας πολλούς εργαζόμενους να αισθάνονται αποστερημένοι και να παραβλέπονται από τα κύρια πολιτικά κόμματα.

Ιδεολογική Μετατόπιση

Τα τελευταία χρόνια, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη αντιμετώπισαν επίσης εσωτερικές προκλήσεις που σχετίζονται με την ιδεολογική μετατόπιση. Ορισμένα κόμματα έχουν απομακρυνθεί από τις παραδοσιακές τους ρίζες υπέρ πιο κεντρώων πολιτικών, οδηγώντας σε κατηγορίες για εγκατάλειψη των βασικών τους αρχών. Αυτή η αλλαγή έχει αποξενώσει πολλούς παραδοσιακούς υποστηρικτές που πιστεύουν ότι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν εκπροσωπούν πλέον τα συμφέροντα ή τις αξίες τους.

Θέματα Ηγεσίας

Τα θέματα ηγεσίας έπαιξαν επίσης ρόλο στην παρακμή της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη. Ορισμένα κόμματα έχουν αγωνιστεί να βρουν ισχυρούς και χαρισματικούς ηγέτες που να μπορούν να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά το όραμά τους και να κινητοποιήσουν υποστηρικτές. Αντίθετα, τα λαϊκιστικά κινήματα έχουν συχνά επιτυχία στην προσέλκυση χαρισματικών ηγετών που είναι σε θέση να γαλβανίσουν τη βάση τους και να συγκεντρώσουν ευρεία δημόσια υποστήριξη.

Αποτυχία προσαρμογής

Τέλος, η αποτυχία της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη μπορεί επίσης να αποδοθεί στην έλλειψη προσαρμοστικότητας. Σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχέως, τα πολιτικά κόμματα πρέπει να είναι σε θέση να προσαρμοστούν σε νέες προκλήσεις και μεταβαλλόμενες προτεραιότητες. Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που άργησαν να ανταποκριθούν στα μεταβαλλόμενα δημογραφικά στοιχεία, τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις παγκόσμιες τάσεις, δυσκολεύονται να παραμείνουν επίκαιρα σε ένα ολοένα και πιο ανταγωνιστικό πολιτικό τοπίο.

 Συμπερασματικά, η παρακμή της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη μπορεί να αποδοθεί σε έναν συνδυασμό παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου του μεταβαλλόμενου πολιτικού τοπίου, των οικονομικών προκλήσεων, της ιδεολογικής μετατόπισης, των ζητημάτων ηγεσίας και της αποτυχίας προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Ενώ το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη παραμένει αβέβαιο, είναι σαφές ότι το κίνημα πρέπει να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις προκειμένου να ανακτήσει την επιρροή και τη σημασία του στην περιοχή.

Τελικά μπορούμε να πούμε ότι οι ηγεσίες και η αδυναμία προσαρμογής στα νέα δεδομένα φταίνε για την αποτυχία της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη…

Οι Παραδόσεις του Φεβρουαρίου

 Ο Φεβρουάριος είναι ένας μήνας γεμάτος ζωντάνια και παραδόσεις, με κύριο χαρακτηριστικό τον εορτασμό της Αποκριάς, δηλαδή του ελληνικού καρναβαλιού. Αυτή η περίοδος πριν από τη Σαρακοστή είναι γεμάτη γιορτές, παρελάσεις και εκδηλώσεις που αντικατοπτρίζουν την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της χώρας.

Οι Απόκριες ξεκινούν τρεις εβδομάδες πριν από την Καθαρά Δευτέρα, η οποία σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής. Συνήθως, οι εορτασμοί λαμβάνουν χώρα τον Φεβρουάριο, με αποκορύφωμα το τελευταίο Σαββατοκύριακο πριν τη Σαρακοστή.

Η Αποκριά έχει τις ρίζες της στις αρχαίες ελληνικές γιορτές προς τιμήν του Διόνυσου, του θεού του κρασιού και της γονιμότητας. Οι γιορτές αυτές περιλάμβαναν φαγοπότια, χορούς και διάφορες μορφές διασκέδασης, συμβολίζοντας τη μετάβαση από τον χειμώνα στην άνοιξη.

Κατά τη διάρκεια των Αποκριών, οι πόλεις και τα χωριά γεμίζουν ζωή με:

• Μασκαρέματα: Οι συμμετέχοντες φορούν στολές και μάσκες.
• Παρελάσεις: Πόλεις όπως η Πάτρα και το Ρέθυμνο διοργανώνουν εντυπωσιακές παρελάσεις με άρματα και μουσικοχορευτικά δρώμενα.
• Οικογενειακές Εκδηλώσεις: Σε πολλές περιοχές διοργανώνονται δραστηριότητες για παιδιά, όπως κυνήγια θησαυρού και παιδικές παρελάσεις.
• Η Πέμπτη πριν από την Καθαρά Δευτέρα είναι γνωστή ως Τσικνοπέμπτη, μια ημέρα αφιερωμένη στο φαγοπότι με κρέας πριν την περίοδο της νηστείας. Οι οικογένειες και οι φίλοι συγκεντρώνονται για μπάρμπεκιου και γλέντι, γεμίζοντας την ατμόσφαιρα με τη χαρακτηριστική μυρωδιά του ψητού κρέατος.
• Μετά την έντονη διασκέδαση της Αποκριάς, η Καθαρά Δευτέρα είναι μια ημέρα περισυλλογής και ανανέωσης. Είναι η πρώτη ημέρα της Σαρακοστής και γιορτάζεται με εξόδους στη φύση για πικνίκ, όπου κυριαρχούν νηστίσιμα φαγητά όπως θαλασσινά, όσπρια και η παραδοσιακή λαγάνα. Το πέταγμα χαρταετού είναι επίσης ένα αγαπημένο έθιμο που συμβολίζει την πνευματική ανάταση.
• Εκτός από τις μεγάλες γιορτές, ο Φεβρουάριος περιλαμβάνει κι άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις που τιμούν την ελληνική παράδοση:
• Παραδοσιακοί Χοροί: Σε πολλές περιοχές πραγματοποιούνται χορευτικές εκδηλώσεις με τοπικούς χορούς.
• Τοπική Κουζίνα: Η παραδοσιακή ελληνική κουζίνα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στις γιορτές, με κάθε περιοχή να προσφέρει τις δικές της νοστιμιές.
• Ο Φεβρουάριος είναι ένας μήνας γεμάτος παράδοση και χαρά στην Ελλάδα. Οι Απόκριες δεν είναι μόνο μια ευκαιρία για διασκέδαση αλλά και μια σύνδεση με τις βαθιές πολιτιστικές ρίζες του τόπου. Από τις πολύχρωμες παρελάσεις μέχρι τα οικογενειακά τραπέζια, οι παραδόσεις αυτές συνεχίζουν να ενώνουν τους ανθρώπους και να κρατούν ζωντανό το ελληνικό πνεύμα.
• 

  
  

  

  
  
  

ΗΛΙΑΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ

 

 

Εκπομπή - αφιέρωμα στον λευκαδίτη ηθοποιό, ΗΛΙΑ ΛΟΓΟΘΕΤΗ, η οποία παρακολουθεί τη προσωπική και καλλιτεχνική του διαδρομή. Στη διάρκεια της εκπομπής, ο γνωστός ηθοποιός αυτοπαρουσιάζεται μιλώντας για τον γενέθλιο τόπο του, την Λευκάδα και τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του που τον επηρέασαν, όπως ήταν ο θείος του ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ και ο λευκαδίτης ποιητής ΣΠΥΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΑΣ ΠΑΝΑΓΟΣ. Αργότερα, η αφήγησή του μας πάει στο 1964 και στην εγκατάστασή του στην Αθήνα, όπου ήρθε σε επαφή με το θέατρο μέσω του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν. Περιγράφει με νοσταλγία εκείνα τα δύσκολα χρόνια, όπως τα χαρακτηρίζει εξαιτίας και της δύσκολης οικονομικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται. Θυμάται παραστάσεις στις οποίες συμμετείχε τόσο με το Θέατρο Τέχνης όσο και με το Απλό Θέατρο τα επόμενα χρόνια. Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου προβάλλεται υλικό από τις θεατρικές παραστάσεις: «ΝΕΚΡΗ ΖΩΝΗ», «ΜΠΛΕ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ», την τηλεοπτική σειρά «ΤΟ ΜΙΝΟΡΕ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ» και την κινηματογραφική ταινία «ΤΟ ΜΟΝΟΝ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΤΑΞΕΙΔΙΟΝ»

"Το άδοξο τέλος ενός ποιήματος"

Στη σφαίρα της ποίησης, η μετάβαση από τη γέννηση ενός ποιήματος στην απόλυτη στροφή του είναι μια εύθραυστη και περίτεχνη διαδικασία. Κάθε λέξη, κάθε γραμμή, φέρει το βάρος των συναισθημάτων και των προθέσεων του ποιητή. 

Ωστόσο, τι συμβαίνει όταν ένα ποίημα βιώνει έναν πρόωρο και άδοξο χαμό; Ας εμβαθύνουμε στη σφαίρα της ποίησης και ας διερευνήσουμε την έννοια του «Το άδοξο τέλος ενός ποιήματος», το ανάξιο τέλος ενός ποιήματος.

Στον πυρήνα κάθε ποιήματος βρίσκεται μια αφήγηση που περιμένει να αφηγηθεί, συναισθήματα που περιμένουν να διατυπωθούν και αλήθειες που περιμένουν να αποκαλυφθούν. 

Η διαδικασία κατασκευής ενός ποιήματος είναι ένα ταξίδι αυτο-ανακάλυψης για τον ποιητή, ένα ταξίδι αποκρυπτογράφησης της ουσίας των ενδότερων σκέψεων και των συναισθημάτων του. 

Οι λέξεις που συμπλέκονται σε ένα ποίημα έχουν την ικανότητα να μαγεύουν, να παρακινούν και να προκαλούν βαθιά συναισθήματα στο κοινό.

Η ποίηση είναι μια μορφή τέχνης που ξεπερνά τα εμπόδια της γλώσσας και του πολιτισμού.

 Ο ποιητής χρησιμοποιεί τις λέξεις ως εργαλείο και την κενή σελίδα ως καμβά, υφαίνει μια ταπισερί από εικόνες και συναισθήματα που μιλάει άμεσα στην καρδιά και την ψυχή του κοινού.

 Κάθε στροφή, κάθε ομοιοκαταληξία, κάθε μεταφορά δημιουργείται σχολαστικά για να προκαλέσει μια συγκεκριμένη απάντηση και να μεταφέρει ένα συγκεκριμένο μήνυμα.

Η ολοκλήρωση ενός ποιήματος είναι μια κομβική στιγμή που μπορεί είτε να αφήσει ένα μόνιμο αντίκτυπο στο κοινό είτε να σβήσει στην αφάνεια.

 Ένα καλοφτιαγμένο συμπέρασμα έχει την ικανότητα να συνδέει τα θέματα και τα συναισθήματα που εκφράζονται σε όλο το ποίημα, αφήνοντας στο κοινό μια αίσθηση κλεισίματος και ικανοποίησης.

 Αντίθετα, ένα άδοξο συμπέρασμα μπορεί να αφήσει το κοινό να αισθάνεται αποσυνδεδεμένο και απογοητευμένο, αφαιρώντας το ποίημα από τον επιδιωκόμενο αντίκτυπό του.

Στη σφαίρα της ποίησης, οι ατέλειες δεν είναι ελαττώματα αλλά μάλλον ευκαιρίες για ανάπτυξη και ενδοσκόπηση. Το ανάξιο τέλος ενός ποιήματος δεν πρέπει να θεωρείται ως αποτυχία, αλλά ως ευκαιρία να επανεξετάσουμε, να τελειοποιήσουμε και να επαναξιολογήσουμε το έργο. Το να αγκαλιάζει τις ατέλειες σε ένα ποίημα δίνει τη δυνατότητα στον ποιητή να εμβαθύνει στη δημιουργικότητά του και να ωθήσει τα όρια της τέχνης του.

Το ταξίδι ενός ποιήματος δεν κορυφώνεται με την απόλυτη στροφή του. Όπως ένας Φοίνικας που ανεβαίνει από τις στάχτες, ένα ποίημα μπορεί να αναζωογονηθεί και να αναζωογονηθεί μέσω της επιμονής και της αποφασιστικότητας. Ο ποιητής πρέπει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τα εμπόδια στη δημιουργική του διαδικασία, αξιοποιώντας τα ως σκαλοπάτι προς ένα μεγαλύτερο καλλιτεχνικό επίτευγμα.

 «Το άδοξο τέλος ενός ποιήματος» δηλώνει όχι το τέλος αλλά μια νέα αρχή στη σφαίρα της ποίησης. Αγκαλιάστε τις ατέλειες, μάθετε από τις αναποδιές και προχωρήστε με ανθεκτικότητα και επιμονή. Αφήστε τα λόγια σας να σταθούν ως απόδειξη της δημιουργικότητας, του πάθους και της ακλόνητης δέσμευσής σας στην τέχνη της ποίησης.

και ανακαλύψτε πώς η ποίηση μπορεί να επικρατήσει και να ανθίσει ακόμη και μπροστά σε ένα ανάξιο συμπέρασμα.

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΥΡΚΟΣ

Η προμετωπίδα της Ιστορίας του Αθέσθη

Η προμετωπίδα της Ιστορίας του Αθέσθη

Η Νέα Ιστορία Αθέσθη Κυθηρέου είναι έμμετρη μυθιστορία γραμμένη στην

Κεφαλληνία το 1729 και τυπωμένη στη Βενετία το 1749. Το κείμενο έγινε

γνωστό μόλις το 1983 από το μοναδικό σωζόμενο αντίτυπο της βιβλιοθήκης του

Institut de France στο Παρίσι.

1 Το έργο είναι ανώνυμο. Ο ποιητής θεωρεί κίνητρο

της συγγραφής την καθήλωσή του από την πάθηση της ποδάγρας:

και όχι δια φαντασιάν ή για κενοδοξιά μου,

μα για να έχω άνεσιν εις τα ρεματικά μου. (στ. 5-6)

Ένα συμπάθιον αγαθόν να ’χω στα γερατειά μου

και εις τους πόνους τους κακούς που φέρν’ η ποδαλγιά μου. (στ. 13-14)

Το γεγονός αυτό οδήγησε πολλούς στην ταύτισή του με τον ποιητή Πέτρο

Κατσαΐτη, που ζει τον ίδιο καιρό στο νησί και ισχυρίζεται ότι πάσχει από την

ίδια ασθένεια. Ο πρώτος που επιχείρησε αυτήν την ταύτιση είναι ο Σπύρος

Ευαγγελάτος.

2 Πιστεύω ότι ο Ευαγγελάτος υπερτονίζει τον ρόλο της πάθησης,

αφού θεωρεί «πολύ ισχυρό επιχείρημα το ζήτημα της ποδάγρας το οποίο δεν

έχει σχολιασθεί εξαντλητικά».

3 Η ασθένεια όμως την εποχή αυτή φαίνεται πολύ

διαδεδομένη και στην ουσία κάθε πάθηση των κάτω άκρων καταλήγει να

αποδίδεται στην αρρώστια αυτή. Ακόμη περισσότερο: την περίοδο της Αναγέννησης και του Μπαρόκ η ασθένεια ήταν της μόδας και θεωρείτο μάλιστα

βασιλική (morbus dominorum).

4 Για τους καλλιτέχνες μάλιστα είναι αφορμή και

πηγή ενασχόλησης με την τέχνη τους. Δημιουργείται πληθώρα έργων, η

αποκαλούμενη Podagraliteratur.

5 O Ευαγγελάτος θεωρεί την αρρώστια στίγμα:

«μια αρρώστια δεν είναι δα και περηφάνια!».

6 Και όμως δεν είναι λίγοι οι έπαινοι

της ποδάγρας. O ΄Ερασμος γράφει ένα εγκώμιο για την πάθηση (Podagrae et

Calculi ex comparatione utriumque Enkomion), αλλά και άλλοι ουμανιστές: π.χ.

ο Hieronymus Cardanus από την Παβία γράφει ένα Podagrae Enkomium, ο

Willibald Pirckheimer από τη Νυρεμβέργη Apologia seu Podagrae Laus.

H Ιστορία του Αθέσθη είναι μια ερωτική μυθιστορία, που περιγράφει τον

χωρισμό, τα πάθη, τις περιπέτειες και την επανένωση δύο νέων από αρχοντική

οικογένεια, του Αθέσθη και της Ελίσου. Το αφήγημα συγκεντρώνει ένα πλήθος

από θέματα και μοτίβα που μας είναι πολύ γνωστά από άλλα δημιουργήματα:

η συμμετοχή του ήρωα σε εκστρατεία, η συκοφαντημένη σύζυγος, η αντικατάσταση στην κλίνη τής δήθεν μοιχαλίδας από μια υπηρέτρια, η εικονική

θανατική καταδίκη της, η σωτηρία της από έναν βοσκό, η μεταμφίεσή της σε

στρατιώτη κτλ., παραμένει όμως ακόμη άγνωστο το άμεσο πρότυπό του. Η

τοποθέτηση των γεγονότων στα χρόνια του βασιλιά Ηράκλειου και της εκστρατείας του κατά των Περσών δεν είναι βέβαια ιστορική, το πρόσωπό του όμως

– καθώς συνδυάζεται με την ανάκτηση του Τιμίου Σταυρού – είναι ιδιαίτερα

αγαπητό στη χριστιανική Δύση αυτά τα χρόνια.

Εκείνο που προκαλεί εντύπωση είναι η μοναδική ξυλογραφία που κοσμεί την

προμετωπίδα του έργου. Η εικονογράφηση των ελληνικών λαϊκών αναγνωσμάτων είναι βασικά από δεύτερο χέρι, χρησιμοποιεί συνήθως ιταλικά πρότυπα και

η σχέση με το έντυπο είναι συχνά εντελώς χαλαρή. Στην περίπτωσή μας όμως

η ξυλογραφία δεν έχει καμιά σχέση με το περιεχόμενο. Το περιβάλλον που

απεικονίζεται είναι οθωμανικό, όπως φαίνεται από την ενδυμασία των

προσώπων. Το πρώτο στην αριστερή ομάδα φέρει τη χαρακτηριστική στολή

των γενιτσάρων, ενώ το τελευταίο, με το ποδήρες καφτάνι στην ίδια ομάδα,

έχει στραμμένα τα νώτα στον παρατηρητή. Σε ένα υπερυψωμένο βήμα κάθεται ο ηγέτης ή δικαστής. Στη βάση της σύνθεσης, στο κέντρο του κάτω μέρους,

βρίσκεται ένα σκυλάκι σε προφανή ένοχη στάση και φαίνεται να επισύρει την

προσοχή δύο τουλάχιστον από τούς παρισταμένους:

Η σκηνή, που προτείνεται εδώ σαν μια απόπειρα ανάγνωσης της

προμετωπίδας του Αθέσθη, προέρχεται από μια ιστορία παρμένη από το λαϊκό

βιβλίο του Νασρεντίν Χότζα:

7

Δυο γείτονες κάθονταν και κουβέντιαζαν σ’ ένα μαγαζί απέναντι απ’ τα σπίτια

τους, που ήσαν χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο. Εκείνη την ώρα ήρθε ένα σκυλί κι

έκανε την ανάγκη του ακριβώς στη μέση του δρόμου μπροστά στα σπίτια τους. Ο

ένας είπε: «Είναι στο μέρος σου». Ο άλλος απάντησε «Όχι, είναι πιο κοντά στο δικό

σου, πρέπει να το καθαρίσεις». Ο καβγάς άναψε και πήγαν στο δικαστήριο. Εκεί που

πήγαιναν, βρήκαν και τον Χότζα, που ήθελε να επισκεφτεί τον καδή. Ο καδής τού

λέει κοροϊδευτικά: «Χότζα, απασχολήσου εσύ με τη φιλονικία αυτών των δύο

ανθρώπων».Τους ρωτάει ο Χότζας: «Είναι ο δρόμος δημόσιος του στρατού;». «Φυσικά

και είναι» λέει ο ένας. «Τότε» λέει ο Χότζας «η απόφασή μου είναι η εξής: ούτε ο ένας

ούτε ο άλλος δεν πρέπει να καθαρίσει. Αυτό είναι δουλειά του καδή».

Το πρόβλημα βέβαια είναι η απουσία την εποχή αυτή στη Δύση έντυπων

εκδόσεων των Ιστοριών του Νασρεντίν.

8 Στον πνευματικό κόσμο της Δύσης ο

ήρωας έγινε ευρύτερα γνωστός από το ιστορικό έργο του D. Cantemir (Παρίσι

1743). Ο Καντεμίρ διηγείται ότι ο Ταμερλάνος πέρασε τρεις μέρες ακούγοντας

τις ιστορίες που του διηγούνταν ο Χότζας (ce buffon, ou plutot cet Esope turc),

ξεχνώντας έτσι την πολιορκία του Γενί Σεχίρ κοντά στην Προύσα. Ακολουθεί

38 MIKROFILOLOGIKA:Layout 1 9/15/15 11:46 AM Page 4

5

μια παρέκβαση με ιστορίες, που λέει ότι τις διάβασε σε ένα τουρκικό βιβλίο.

9

Πολύ παλιότερη βέβαια είναι η παρουσία του στην προφορική και στη

χειρόγραφη παράδοση, που είναι πυκνότερη στον τουρκοκρατούμενο χώρο.

Στην Ελλάδα οι πρώτες σωζόμενες μεταφράσεις ανάγονται στις αρχές του 18ου

αιώνα.

10 Η μορφή του Χότζα είναι οικεία στα Βαλκάνια. Το δείχνει και η κροατική μετάφραση του Bertoldo του 1771,

11 που αντικαθιστά στον τίτλο τον

επείσακτο ήρωα με τον εντόπιο: ο λόγος είναι όχι για τις Πανουργίες του

Bertoldo,

12 αλλά για τις Πανουργίες του Νασρεντίν. Αλλού ο Νασρεντίν συμφύρεται με άλλες ανάλογες καρναβαλιστικές φιγούρες – στην Ελλάδα με τον

Αίσωπο, στη Βουλγαρία με τον Hitar Peter, στη Γερμανία με τον Τill Eulenspiegel

κτλ. – προσαρμoζόμενος με αυτόν τον τρόπο στον πολιτισμικό ορίζοντα του

αντίστοιχου αναγνώστη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Νέα ιστορία Αθέσθη Κυθηρέου: επανέκδοση της πρώτης βενετικής έκδοσης του 1749. Εισαγωγή

και επιμέλεια Αλέξης Πολίτης [Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε, 28], Αθήνα 1983. Το βιβλίο

είναι προσιτό και στο ηλεκτρονικό αποθετήριο του Ε.Ι.Ε. http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/

10442/7697

2. Βλ. π.χ. την εισαγωγή στο: Πέτρος Κατσαΐτης, Ιφιγένεια [εν Ληξουρίω], επιμ. Σπύρος

Ευαγγελάτος [Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, ΘΕ 60], Αθήνα 1995, εισαγ. σσ. 33-36.

3. Ευαγγελάτος, ό.π., σ. 33.

4. Σύμφωνα με τον καθιερωμένο μύθο, από ποδάγρα έπασχαν όλα τα μέλη της δυναστείας των Medici. Με την πρόσφατη όμως εξέταση των οστών τους στη Φλωρεντία διαπιστώθηκε ότι κανένα

μέλος της δυναστείας δεν είχε την αρρώστια, εκτός από έναν από τους τελευταίους, τον Ferdinando

(1663-1713)· βλ. Cristina Di Domenico / Donatella Lippi, I Medici. Una dinastia ai raggi X, Siena 2005.

Βλ. ακόμη Domenico Santoro κ. ά., «Morbus dominorum: gout as the disease of lords», Journal of

Nephrology 26 (2013) 113-116.

5. Helmut de Boor / Richard Newald, Geschichte der deutschen Literatur, τ. 4/2, München 1973, 214-

215: Podagraliteratur· John L. Flood, «Minerva und das Podagra», στο: Dialoge: Sprachliche

Kommunikation in und zwischen Texten im deutschen Mittelalter, επιμ. Nikolaus Henkel, Tübingen

2003, 349-370· Martina Scholtens, «The glorification of gout in 16th- to 18th-century literature»,

Canadian Medical Association Journal 179, no. 8 (2008) 804-805.

6. Ευαγγελάτος, ό.π., σ. 33.

7. Μεταφράζω από τη συλλογή: Der Hodscha Nasreddin. Türkische, arabische, berberische,

maltesische, sizilianische, kalabrische, kroatische, serbische und griechische Märlein und Schwänke.

Gesammelt und herausgegeben von Albert Wesselski, τ. 1,Weimar 1921, αριθ. 107, σ. 55-56. Η ιστορία

και στη νεότερη συλλογή του Ulrich Marzolph: Hodscha, Nasreddin 666 wahre Geschichten , München 32006.

8. Για τα σχετικά με το πρόσωπο και το έργο προβλήματα βλ. Ulrich Marzolph / Ingeborg Baldauf,

«Hodscha Nasreddin», Enzyklopädie des Märchens 6 (1990) 1127- 1151.

9. Demetrius Cantimir, Histoire de l’empire ottoman, Paris 1743, τ. 1, σ. 58 κ.ε. Το έργο πρωτογράφτηκε στα λατινικά ήδη το 1716.

10. Γιώργος Κεχαγιόγλου, «Ένας Oθωμανός Aίσωπος στην αυλή των Mαυροκορδάτων και του

Όθωνα: Oι πρώτες σωζόμενες ελληνικές μεταφράσεις του Nασρεντίν Xότζα», Mολυβδοκονδυλοπελεκητής 4 (1993) 7-41.

11. Marzolph/Baldauf, ό.π. (σημ. 8), σ. 1133.

12.Το έργο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά ήδη το 1646: Ο Μπερτόλδος και ο Μπερτολδίνος, επιμ.

Άλκης Αγγέλου [Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, ΔΠ 49], Αθήνα 1988. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο

συσχετισμός Μπερτόλδου - Νασρεντίν που κάνει ο Αγγέλου, σ. 17 κ.ε.

Γιώργος Δανέζης

πηγή 

Μικροφιλολογικά τετράδια ΛΗΚΥΘΟΣ

Je crois entendre encore Alain Vanzo Les pêcheurs de perles Georges Bizet

Λαϊκά Μονοπάτια με τον Γιάννη Ευθυμίου | 30.12.22

 

Από το 1973 πειρατικά στη Λαμία, από το 1987 στη Δημοτική Ραδιοφωνία της, από το 1990 στην ιδιωτική ραδιοφωνία και από το 2020 στο Πρώτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, τα “Λαϊκά Μονοπάτια” με οδηγό τον Γιάννη Ευθυμίου φωτίζουν τη νύχτα και συντροφεύουν όσους ξενυχτούν από τις 2 ως τις 5 το πρωί, όπως ξημερώνουν οι καθημερινές παρέα με όλες τις εκδοχές του λαϊκού τραγουδιού.

                                                                        ακούστετο εδώ

Καβάφης

Για την Αλεξάνδρεια στην ποίηση του Κ.Π. Καβάφη έχουν γραφτεί πολλά κείμενα, και ίσως αποτελεί ένα από τα πλέον πολυδιαβασμένα θέματα στο χώρο της κριτικογραφίας, που ωστόσο, δε χάνει ποτέ τη γοητεία του, αφού η σχέση του ποιητή με την πόλη του συνεχίζει ακόμα και σήμερα να συγκινεί και να εμπνέει, αλλά και να επιδέχεται αναλύσεων, ίσως όσο και οι φανατικοί αναγνώστες των ποιημάτων του όπου γης. (συνέχεια)

Νίκος Μπακόλας "Ατέλειωτη Ιστορία"

Ο πεζογράφος Νίκος Μπακόλας (1927-1999) μιλά για τα παιδικά του χρόνια στη γειτονιά του, την περιοχή της οδού 25ης Μαρτίου. (εκπομπή 1η)

Η ένδον Μικρά Ασία του Ηλία Βενέζη.

Ο Ηλίας Βενέζης (πραγματικό όνομα: Ηλίας Μέλλος, Αϊβαλί, 4 Μαρτίου 1904 - Αθήνα, 3 Αυγούστου 1973) ήταν Έλληνας Μικρασιάτης λογοτέχνης, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματά του Το νούμερο 31328 και Γαλήνη. Στη διάρκεια της πολύχρονης παρουσίας του στα γράμματα, ασχολήθηκε με όλες σχεδόν τις μορφές γραπτού λόγου. Δημοσίευσε και εξέδωσε μυθιστορήματα, διηγήματα, μελέτες, χρονογραφήματα, βιογραφίες, οδοιπορικά, ταξιδιωτικές εντυπώσεις και έγραψε και το θεατρικό έργο «Μπλοκ C». Επίσης υπήρξε γραμματέας και διευθύνων σύμβουλος του Εθνικού θεάτρου την περίοδο 1950-1952 καθώς και πρόεδρος της καλλιτεχνικής επιτροπής του από το 1964 έως το 1967, συνεργάτης του ΕΙΡ (Εθνικού ιδρύματος Ραδιοφωνίας) από το 1954 έως το 1966 αλλά και πρόεδρος του Κινηματογραφικού Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης από το 1963 έως το 1966. Ήταν υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ το 1960 και το 1963. Έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1957 και τιμήθηκε με το Α' κρατικό βραβείο λογοτεχνίας και τον Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών για το μυθιστόρημά του «Γαλήνη» Περισσότερα εδώ

Αν η πατρίδα δεν είναι το κράτος, ούτε το όποιο «εθνικό» ιδεολόγημα· αν η πατρίδα εμπειρικά αισθητοποιεί την οικείωση του κοινωνικού γεγονότος μέσα από σχέσεις αμεσότητας, τρυφερής εγγύτητας, ερωτικής συνάφειας με τον τόπο και τους ανθρώπους· αν η πατρίδα ως ολοκληρία σχέσεων μορφοποιεί δεσμούς φιλίας συναγωγούς και συγκροτεί την ιστορική συλλογική συνείδηση· αν η πατρίδα σμιλεύει την αλήθεια της στο βάθος του χρόνου σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτισμικής της ανάπτυξης και σαρκώνεται στη μήτρα της κοινής- πάτριας γλώσσας, τότε, για τον μελετητή του έργου του Ηλία Βενέζη[1] αποτελεί μιαν εύγλωττη διαπίστωση το γεγονός ότι αυτή η πατρίδα και η εσωτερικευμένη αλήθεια της, η ένδον Μικρά Ασία, εμπνέει και διαπνέει σύνολη τη δημιουργία του. Γεννημένος στο ξακουστό Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, τέταρτο κατά σειρά από επτά παιδιά, μεγαλώνει σε ένα ήρεμο και πατριαρχικό περιβάλλον που τα καλοκαίρια τού παρέχει τη δυνατότητα της οικογενειακής απόδρασης στο μεγάλο τσιφλίκι του πάππου του, στην καρδιά του αιολικού κάμπου, που απλώνεται στα πόδια των Κιμιντένιων, μιας σειράς βουνών, τυλιγμένων με την αχλύ του μύθου, απέναντι από τη Λέσβο. Σε αυτά τα πρώτα παιδικά χρόνια, η προσφιλής αιολική γη, με τα αστικά και αγροτικά της ερεθίσματα, τις πατρογονικές παραδόσεις, άλκιμες και δεσπόζουσες στο ιστορικό του παρόν, μέσα από τη δυνατή αλληλουχία μιας αδιάσπαστης ιστορικής συνέχειας, και τη μοναδική συναρπαγή που επεφύλασσε στην αγνή παιδική ματιά η ερωτική σχέση μ’ έναν αφτιασίδωτο στο κάλλος του φυσικό κόσμο, αυτή η γη, ως ιδιαίτερα χαρισματικός τόπος, αρχίζει και υφαίνει το μαγνάδι μιας άλλης Ινούς, για την αποκάλυψη εκείνης της πατρίδας, που πάντα ως τρόπος θα είναι για το Βενέζη και η ζήση του και το όραμά του και η αδιαφιλονίκητη πρόταση ζωής. Και για την καταγωγική δύναμη αυτού του τρόπου που ορίζει και ξεχωρίζει την πατρίδα ως διαρκή παρουσία γονιμοποιού σχέσης ακατάλυτης στον χρόνο, με ιδιαίτερα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, να τι λέει ο ίδιος ο Βενέζης: « σα γεννηθήκαμε εμείς κι αρχίσαμε να μεγαλώνουμε οι γονοί μας δεν μάς μαθαίνανε μόνο να πιστεύουμε. Μάς μαθαίναν και να ονειρευόμαστε. Μάς παίρναν απ’ το χέρι και μάς ανεβάζανε στα βουνά της πατρίδας μας, ψηλά στην κορφή, και μάς δείχναν πέρα κατά τη θάλασσα. Εκεί, πέρα απ’ τη θάλασσα ήταν η Ελλάδα. Μάς τη ζωγραφίζανε με χρώματα απίστευτα, μάς λέγανε το παραμύθι της, μάς τη βάζαν στη καρδιά μας. Και μάς μαθαίναν να περιμένουμε. Γιατί πια λέγανε η ώρα ήρθε. Να ‘ρθει η Ελλάδα στην αρχαία κοιτίδα του Ελληνισμού, ο Ελληνισμός να γίνει πάλι ενότητα μια, απ’ τη μια και την άλλη όχθη του Αιγαίου. Έτσι λέγανε. Και περιμέναμε». (1) Αυτό το μικρό κείμενο, κατά την προσωπική μας εκτίμηση, περικλείει τον πυρήνα της πατριδογραφίας του Βενέζη, μιας πατριδογραφίας που συνιστά και αυτοβιογραφία, καθώς, τόσο στη ζωή όσο και στο έργο του, ο νόστος φαίνεται να αποτελεί, άλλες φορές μια συνειδητή, και άλλες φορές μια ανεπίγνωστη, εκ καταβολής, επιδίωξη προς την επίτευξη μιας πολυπόθητης και πολυεπίπεδης ενότητας. Το πρώτο επίπεδο εδώ είναι εύκολα αναγνώσιμο: πατρίδα προσφιλής και αξιέραστη δεν είναι μόνο η Μικρά Ασία ως γη, αλλά και ο τρόπος ο μικρασιατικός που καθιστά πατρίδα και την ηπειρωτική Ελλάδα από την άλλη πλευρά του Αιγαίου, η συνάντηση με την οποία γιγαντώνεται ως επιθυμία εντός του από την πολύ μικρή του κιόλας ηλικία. Έτσι, καθίσταται ενδιαφέρουσα για το μελετητή η παρακολούθηση της πορείας του συγγραφέα τόσο μέσα από τα συμβάντα της ζωής του όσο και μέσα από τη δημιουργία του, κατά την οποία χάνει πότε τη μια πατρίδα, πότε την άλλη, η οποία εξ αρχής έχει ενσωματωθεί στην πρώτη, πότε και τις δυο μαζί, ενώ, ταυτόχρονα, εναγωνίως μάχεται να τις κερδίσει με την πίστη, την ευρηματικότητα, την ευαισθησία και τη δύναμη ενός γνήσιου ανθρώπου και δημιουργού. Το 1914, με την κήρυξη του α΄ παγκοσμίου πολέμου και τους διωγμούς των Τούρκων, αναγκάζεται με τα περισσότερα μέλη της οικογένειας του να καταφύγει στη Μυτιλήνη, όπου μια καινούρια πατριδολατρική σχέση εγκαινιάζεται, για να ξαναβρεθούν όλοι μαζί το 1919 στο Αϊβαλί ως το 1922, όταν ξεσπά η μεγάλη συμφορά και οι δικοί του φεύγουν πάλι για τη Μυτιλήνη, ενώ ο ίδιος, την τελευταία στιγμή, συλλαμβάνεται από τους Τούρκους και σύρεται με 3000 άλλες ψυχές, σκλάβος στα εργατικά τάγματα της ανατολής, απ΄ όπου μετά 14 μήνες φρίκης διασώζεται και απελευθερώνεται μαζί με άλλους, 22 μόνον. Αυτό το αυθεντικό στον πόνο του μαρτυρικό βίωμα, όχι τόσο ως εξωτερικός παράγοντας όσο ως γενεσιουργός αιτία διαμόρφωσης της πνευματικής του ταυτότητας, ήταν και η κύρια ώθηση για την καλλιτεχνική του δημιουργία. Ο ίδιος έτσι ορίζει τη συγγραφική του αρχή, αλλά και το συγγραφικό του τέλος, κλείνοντας κατά αυτόν τον τρόπο έναν κύκλο που είχε πάντοτε ως κέντρο το όραμα της χαμένης πατρίδας: «στα εφηβικά μου χρόνια η μοίρα μου ήταν να βρεθώ μες την πύρινη ζώνη της καταστροφής εκείνης. Η ζωή μου συνδέθηκε με αυτά τα συμβάντα που σφράγισαν και τη μοίρα μου ως συγγραφέα: τα βασικά βιβλία μου έγιναν χρονικό και αφιέρωμα στο δράμα της Μικρασίας…Τώρα, μισόν αιώνα από τότε , στο σύνορο της σιωπής, νόμισα χρέος μου να αναφερθώ και πάλι στην εποχή εκείνη, να αφηγηθώ ό,τι έζησα και ό,τι είναι ιστορία, να αναζητήσω άγνωστες ή λησμονημένες πράξεις. Η πρόθεση μου ήταν να καταθέσω τη μαρτυρία μου για τα παιδιά μας, για τα οποία αυτή η εποχή είναι πια μυθική» (2). Και αλλού: « Η τέχνη με κατέβασε στον τάφο της ζωής για να μ΄ αναστήσει στη δόξα της, να με κάνει να ψάλλω τα παθήματα του κόσμου και τα μαρτύρια του λαού μας… να βασανιστώ και να δώσω σαν καλλιτέχνης τη μαρτυρία μου για ένα υλικό της εθνικής μας ιστορίας που δεν μπορεί να το συλλάβει ο νους και η ιστορία… στα βιβλία μου δεν περιγράφονται προσωπικές μικροϊστορίες… αλλά χρονογραφούνται συμβάντα της χώρας μας και του λαού μας: οι πόλεμοι, η καταστροφή του 22, το ξερίζωμα του Ελληνισμού της Μικρασίας που είναι το σημαντικότερο συμβάν μετά την Άλωση και την επανάσταση του 21». Η πατρίδα, λοιπόν, και σαν ιδιαίτερη πατρίδα, προσφιλής αιολική γη, και σαν μητέρα Ελλάδα, και σαν παθημένος και κατατυραννισμένος ελληνικός λαός στο διάβα της ιστορίας γίνεται ο καημός και το μεράκι του, το μαρτύριο και ο θρίαμβός του, το πνευματικό γεγονός που εμπνέει το έργο του και η πυριφλεγής ανάσα που το διαπερνά ως ρομφαία, η ένδον Μικρά Ασία του. Και έτσι αυτός ο λογοτέχνης με την ιδιότητα του μάρτυρα, πότε ως αιχμάλωτος και σκλάβος στα εργατικά τάγματα της ανατολής, πότε ως πρόσφυγας που ζει με τον καημό της χαμένης πατρίδας, πότε ως ύποπτος αγωνιστής που δικάζεται δυο φορές(η δεύτερη επί δικτατορίας Μεταξά), πότε ως κρατούμενος των Γερμανικών ss στο Μπλοκ C των φυλακών Αβέρωφ(4) , αναλαμβάνει ως γνήσιος νοσταλγός, με κύρια δύναμη την πολύπλαγκτη ευαισθησία του, (5) να διασώσει την πατρίδα εντός του και, μέσα από την τέχνη του, ανόθευτη και γνήσια να την κομίσει ως καθολική πρόταση νοήματος ζωής στους συγκαιρινούς και τους κατοπινούς του. Ο Ηλίας Βενέζης αναλαμβάνει ένα δύσκολο εγχείρημα, ένα εγχείρημα που ταιριάζει, ίσως, απόλυτα στην ιδιοσυγκρασία του και την ιδιαίτερη ευαισθησία του, ένα εγχείρημα που προσδίδει στο έργο του μια ιδιοτυπία και μια μοναδικότητα. Ο Βενέζης είναι ο συγγραφέας της εσωτερικότητας. «Δεν είναι τα εξωτερικά στοιχεία που κάνουν τη λογοτεχνική σελίδα του, δεν είναι ο έξω αλλά ο μέσα κόσμος»(6). Η λογοτεχνία του, αν και απόλυτα προσηλωμένη στο όραμα της χαμένης πατρίδας(7), δεν είναι κλασικά επική και εθνοκεντρική, όπως, ίσως, το απαιτούσαν οι καιροί. Προτείνει μια εσωτερικότερη αντιμετώπιση γενικών, ιστορικών και εθνικών καταστάσεων και έναν εσωτερικότερο τρόπο πατριδογνωσίας μέσα από ένα πρίσμα μιας βιωματικής θεώρησής τους, μιας θεώρησης που αφήνει το στίγμα της τόσο σε επίπεδο επιλογής και διαχείρισης των λογοτεχνικών θεμάτων όσο και σε επίπεδο τεχνοτροπίας και ύφους. Ο Βενέζης είναι φορέας μιας ανανέωσης και μιας διαφορετικότητας υπεύθυνης για μια κραυγαλέα αντινομία: εγκωμιάστηκε σε Ελλάδα και εξωτερικό όσο λίγοι της γενιάς του, αλλά και προκάλεσε με την πένα του μια δριμεία και, πολλές φορές, κακόβουλη εις βάρος του έργου του κριτική. Αυτός ο εσωτερισμός στη λογοτεχνία του, απόλυτα συναφής με την δική του, προσωπική σχέση με την πατρίδα, προϊόντος του χρόνου, πλαταίνει και βαθαίνει και κινεί τα νήματα σε όλα τα επίπεδα. Πρώτα-πρώτα ας τον παρατηρήσουμε στο επίπεδο του θεματογραφικού υλικού. Με μια προσεκτική εξέταση σε όλη την έκταση του έργου του ο μελετητής διαπιστώνει ότι, και στην καθαρά αφηγηματική του πεζογραφία και, αργότερα, στις ιστορικές του αφηγήσεις «το κέντρο ή το πλαίσιο παραμένει συχνά η κοινή για τον τόπο αναταραχή και το βαθιά ριζωμένο εθνικό αίσθημα» (8).Τα εθνικά ζητήματα, η μοίρα του τόπου, οι ανώμαλες περιστάσεις της εθνικής μας ιστορίας, με κορυφαίο το δράμα του μικρασιατικού ελληνισμού, την μικρασιατική καταστροφή και τις συνέπειες της, ανάμεσα σε δυο παγκοσμίους πολέμους που συνταράσσουν Ελλάδα και οικουμένη, δεν είναι κάποια από τα θέματά του. Είναι το θέμα του. Ένα θέμα με πυρήνα τη Μικρασιατική περιπέτεια, όπως αυτή ξετυλίγεται στην τριλογία του, «το Νούμερο 31328», « Γαλήνη» και « Αιολική Γη», και με προεκτάσεις ως τη γενικότερη μοίρα του ανθρώπου. Το θεματικό, όμως, κέντρο καθώς ο Βενέζης προχωρεί στην τέχνη του δεν εμφανίζει την ίδια συμπαγή, στέρεη και αδρή μορφή της αρχής. Η σταδιακή εσωτερίκευση της χαμένης πατρίδας, αλλά και το επαναλαμβανόμενο όραμά της μοιάζει μεν συνειδητή επιλογή, όμως, προβληματίζει και συχνά εκπλήσσει αρνητικά την κριτική της εποχής, την ώρα, βέβαια, που η λογοτεχνία του γίνεται ανάρπαστη για το πλατύ κοινό στην Ελλάδα και χαιρετίζεται θερμά από κριτικούς στο εξωτερικό. Και έρχεται η στιγμή που ο ασκός του Αιόλου ανοίγει εκκωφαντικά με την « Αιολική Γη», ένα έργο σταθμό και σκάνδαλο μαζί. Αξίζει να μελετήσει κανείς το φιλολογικό ζήτημα που προκάλεσε αυτό το βιβλίο, το οποίο δόθηκε στην κυκλοφορία στις 14 Δεκεμβρίου 1943, αποτελώντας ένα σημαντικότατο λογοτεχνικό γεγονός στην πνευματική ζωή της κατεχόμενης Ελλάδας. Αμέσως μετά τη διθυραμβική υποδοχή του ξεκινά με μένος μια αρνητική έως υβριστική εκτενής κριτική από το Βασίλη Λαούρδα (15 Μαίου 1944), στην οποία σταδιακά εμπλέκονται μεγάλα ονόματα της κριτικής, για να κλείσει με κατευναστικό τρόπο από το Γιάννη Χατζίνη, αρκετούς μήνες μετά. (9) ` ` Η « Αιολική Γη», ως προς το θέμα της, την πλοκή της, τους χαρακτήρες της, την αφηγηματική της τέχνη, για μια μερίδα του πνευματικού κόσμου, ανάμεσά τους και ο Άγγελος Σικελιανός με τον υπέροχο πρόλογό του στη β΄έκδοση, προέβαλλε με αριστουργηματικό, και δη ποιητικό, τρόπο, σε μια σύνθεση που υπερέβαινε τα μυθιστορηματικά στεγανά, τον προαιώνιο ελληνικό πολιτισμό των χαμένων πατρίδων, που η προσφυγική πένα του Βενέζη τον αποκαθιστούσε στο βάθρο του και μαζί όλη τη «μέσα» Ελλάδα του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, διάφανη στην πνευματικότητά της, την ώρα που για κάποιους άλλους ήταν ένα «αχυρογράφημα», ένα κακότεχνο ομοίωμα μυθιστορήματος, ένα παραμύθι- σκαρίφημα ενός αδύναμου, για την εθνική αφύπνιση συνειδήσεων ,νοσταλγού του παρελθόντος. Και προτού περάσουμε και στην εξέταση ζητημάτων μορφής του Βενεζικού έργου, θεωρούμε σημαίνουσα μια ακόμη παρατήρηση που αφορά στον δεύτερο δρόμο, μετά την εσωτερικότητα, που ανοίγει η ασάλευτη προσήλωση του συγγραφέα στη χαμένη πατρίδα: πρόκειται για τον διφυή, δισυπόστατο χαρακτήρα της βιοσοφίας και της τέχνης του που στοχεύει πάντοτε σε μια ενότητα των αντιθέτων, προς μια συμφιλίωση, ατόφιο γέννημα της κοινής μήτρας του πολιτισμού του μικρασιατικού ελληνισμού. Επί παραδείγματι, σχετικά με το περιεχόμενο των έργων και τους χαρακτήρες του, παρατηρούμε ότι την ώρα που αυτοβιογραφείται, την ίδια ώρα προβάλλει με υποκειμενικό τρόπο ένα συλλογικό βίωμα. Με έναν αριστοτεχνικό τρόπο παρουσιάζει την ψυχολογία του πλήθους και συγχωνεύει αποτελεσματικά το λυρικό υποκειμενικό «εγώ» με το συλλογικό «εγώ» των απλών και κατατρεγμένων ανθρώπων, δίνοντας τους τη διάσταση χορού της αρχαίας τραγωδίας (10). Αλλά εσωτερικός και διφυής ο Ηλίας Βενέζης, κατεξοχήν, αποκαλύπτεται στη μορφή των έργων του. Το όραμα της χαμένης πατρίδας γίνεται η καυτή ρευστή λάβα της ψυχής του στο φαινομενικά ανενεργό ηφαίστειο των σελίδων του. Οι εκρήξεις του πυροδοτούνται υποχθόνια, ενώ στην επιφάνεια αναδύεται η ηδύτητα μιας ποιοτικά επεξεργασμένης, σε όλες τις εκφάνσεις της ,οδύνης. Ο λυρισμός συνυπάρχει με την ηθογραφία της παράδοσης στο έργο του, αλλά ανανεώνεται από την ελεύθερη μορφή της δεύτερης, και από την εσωτερική φωνή που καθιστά το λυρικό υποκείμενο ως την κύρια αμετάβλητη πραγματικότητα που συγκροτεί τα μορφικά στοιχεία της αφήγησης. Από την άλλη, ο εξωτερικός κόσμος του λιπόσαρκου, συχνά, μύθου προβάλλεται ως η φευγαλέα και ρευστή φαινομενικότητα. Η εσωτερική αυτή, καλά κρυμμένη, αλλά πανίσχυρη δύναμη μεταστοιχειώνεται σε σιωπή, σε ανολοκλήρωτο μίλημα (11)και υποβάλλει τον αναγνώστη ως μουσική που ηχεί πατρίδα σε μια αριστοτεχνική ενορχήστρωση όλων των μορφικών στοιχείων, σημαίνοντας και σιωπώντας ταυτόχρονα. O Βενέζης στα πρώτα του έργα ( «Μανώλης Λέκκας και άλλα διηγήματα» και «Νούμερο 31328») εμφανίζεται περισσότερο ρεαλιστής , ενώ ο λυρισμός του υπολανθάνει, αλλά στη συνέχεια ( στη «Γαλήνη» και στην «Αιολική Γη», αν θέλουμε να εστιάσουμε στη μυθιστορηματική τριλογία του), καθώς η εσωτερικότητά του κερδίζει έδαφος, ο λυρισμός επικρατεί και ο ρεαλισμός περνά σε δεύτερο επίπεδο. Η εναλλαγή, όμως, λυρισμού και ρεαλισμού είναι μια πραγματικότητα της πένας του που έχει αντίκτυπο στο ύφος του. Αυτός ο διφυής χαρακτήρας της γραφής του(12)συγκεραννύει τη λιτή, μικρή και ρεαλιστική-πραγματιστική φράση με τον υποβλητικό, συμβολικό και εικονοποιητικό τρόπο του λυρισμού σε μια γλώσσα που συγκινεί, υποβάλλει και τελεσφορεί ποιητικά. Περνώντας μέσα από τον εσωτερικό μονόλογο και τον συμβολισμό, αδιόρατα και ανεπαίσθητα, συμφιλιώνει τον εσωτερισμό του με τις πραγματικότητες της ζωής(13) και αυτό είναι ένα υψηλό επίτευγμα, αναμφίβολα. O Βενέζης, μέσα από την επιλογή και τη διαχείριση των θεμάτων του, την αφηγηματική του τέχνη και την ιδιοτυπία των χαρακτήρων του, την τεχνοτροπία και το ύφος του, χαράζει για μας οδό συνάντησης με την κοσμοθεωρία και την κοσμοαντίληψή του, οδό ουσιαστικής γνωριμίας με την προσωπική αλήθεια του. Με άξονα την ασάλευτη προσήλωσή του στο όραμα της χαμένης πατρίδας και με αρωγούς την εσωτερικότητά του και το δισυπόστατο του πνεύματός του, μάς κάνει κοινωνούς μιας θέασης του νοήματος της πατρίδας και μιας θέασης του νοήματος της ζωής, που τα πάντα διαλαμβάνονται στην προοπτική της υπέρβασης της δοκιμασίας και του πάθους, χωρίς όμως την απώθηση της πικρίας που σωρεύει στην ατομική και συλλογική ψυχή η άδοξη συχνά κατάληξη του αγώνα μαζί τους. Ο Βενέζης, ως γεφυροποιός, προτείνει την επίτευξη μιας δύσκολης εν τη γενέσει της, αλλά λυτρωτικής, εκ του αποτελέσματός της, ενότητας. Πιο συγκεκριμένα, και σχετικά πρώτα- πρώτα με την πατρίδα: στον Βενέζη μαθητεύουμε στην διαδικασία τού πώς ο άνθρωπος γίνεται πατρίδα. Πώς δηλαδή φέρει εντός του όλο το βαθύτερο νόημά της, που το κάνει τρόπο ζωής για να το κοινωνήσει στη σχέση του με τους άλλους, ακόμη και με τους δηλωμένους εχθρούς. Πατρίδα γι΄αυτόν είναι η φύση, οι άνθρωποι, η ιστορία, τα πάθη του λαού, τα συναισθήματα που γεννά η αναστροφή μαζί της και κομιστής τους γίνεται ένας ολόκληρος πολιτισμός, πατρίδα είναι ένας τρόπος νοηματοδότησης του βίου που τον κατέχει επειδή τον ζει και τον επαναστρέφει στην πραγματικότητα, αναδομώντας την. Και αυτή η πατρίδα είναι τα Κιμιντένια του, η αιολική γη ολάκερη, η Μικρά Ασία, ολάκερη η Ελλάδα, η οικουμένη όλη, όχι, πρωτίστως, γιατί ο Βενέζης είναι ο φορέας ενός πνεύματος οικουμενισμού, αλλά γιατί , κυρίως, είναι άνθρωπος που γνώρισε πατρίδα που τον αγάπησε, όπως φιλάνθρωπος είναι εκείνος που είχε την τύχη να τον αγαπήσει πραγματικά η μάνα του. Συγκλονιστική είναι η αποκάλυψη του ιδίου σ΄ένα κείμενό του που μιλά για το τραγικό ξεκλήρισμα του μικρασιατικού ελληνισμού. Λέει, λοιπόν: « Και το μίσος; Τι έγινε, λοιπόν, το μίσος που θα ΄πρεπε να τρέφουμε γι΄αυτό το απίστευτο ξεκλήρισμα; Ω δόξα σοι ο Θεός, μας άφησε άγγιχτους, μας άφησε αμόλυντους! Το μίσος είναι για τους αδύνατους, κι εμείς είμαστε κύτταρο γερό, δυνατό» (14). Πρόκειται για ένα κείμενο εθνικής αυτοσυνειδησίας που φωτίζει τις εσωτερικές δυνάμεις, το ηθικό μεγαλείο και την αγαπητική δύναμη του ανθρώπου που, ούτε λίγο ούτε πολύ, μας λέει ότι ως γνήσιος Έλληνας δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικός. Μια τέτοια, όμως, τοποθέτηση από τον συγγραφέα είναι σαφώς μια πρόκληση για την εποχή του και, ίσως, θα μπορούσε να εξηγήσει τον λόγο γιατί κάποιοι δεν κατανόησαν την απουσία εθνικιστικών και επικών εξάρσεων στο έργο του και κάποιοι άλλοι διαμαρτυρήθηκαν ότι κουράστηκαν από τη «γλυκερή» εμμονή του στις χαμένες πατρίδες. Ο Βενέζης δεν υπηρέτησε ποτέ μια ιδεοληπτική φιλοπατρία. Δεν χωρά ούτε στον εθνικισμό ούτε όμως στον απάτριδα προδευτισμό του ψευτοοικουμενισμού. Απέφυγε τις πολώσεις και τις στρεβλώσεις του εθνικού οράματος, γιατί ήταν ξένες στην ιδιοσυγκρασία και το ανάστημά του. Μακριά από τις εθνικιστικές εξάρσεις, αλλά και την απάτριδα ρητορεία ενός διανοουμενίστικου, δήθεν προοδευτικού , μεταπρατισμού, κατηγορήθηκε εκατέρωθεν και μαζί με αυτόν και η τέχνη του. Αλλά αυτός πήρε το δρόμο της ενότητας και της αρετής και είπε να σώσει την πατρίδα στην καρδιά του και να την κάνει τέχνη. Μια τέχνη με στυλιστικές, ίσως κάποτε , αδυναμίες, γιατί δεν επεδίωξε ποτέ να είναι μια σπουδή ύφους, μια και ήτανε τέχνη της καρδιάς. Και από τη θέαση του νοήματος της πατρίδας, ας περάσουμε στη θέαση του νοήματος της ζωής. Η γνήσια ελληνοκεντρική θέαση της πατρίδας τον οδηγεί και σε μια καθαρά ελληνοκεντρική θεώρηση νοηματοδότησης του βίου, όπου οι αντιφάσεις αίρονται και καταφάσκεται το φαινόμενο της ζωής στο σύνολό του. Χαρακτηριστικό, και μάλιστα κορυφαίο, παράδειγμα αυτής της άρσης των αντιφάσεων και της ενοποιού δύναμης της τέχνης του δισυπόστατου Βενέζη αποτελεί ο ρόλος της Μοίρας στο έργο του. Οι περισσότεροι από τους μελετητές του έκαναν εκτενή λόγο για τη Μοιρολατρία του, που τη συνέδεσαν και με την καταγωγή του. Τον είπανε Ανατολίτη και, μαζί με αυτόν τον χαρακτηρισμό, του απέδωσαν και την κατηγορία της ηττοπάθειας, της παθητικής αποδοχής του πεπρωμένου, της άπνοης συγκατάνευσης στην Ανάγκη, που επιμαρτυρούσε και τις κατηγορίες περί της άψυχης από εθνικό και επικό παλμό τέχνης του. Ο τρόπος που έβλεπε την πατρίδα απηχούσε τον τρόπο που έβλεπε τη ζωή και αυτός, υπαινίχτηκαν πολλοί, δεν ήταν ο τρόπος του ελληνικού ευ αγωνίζεσθαι, δεν ήταν εθνοκεντρικός, δεν ήταν ο τρόπος που προσιδίαζε στο αρχέγονο ελληνικό κλέος και στις απαιτήσεις των καιρών. Είναι, όμως, όντως, τα πράγματα έτσι; Μια προσεκτικότερη μελέτη και του έργου και των προσωπικών του τοποθετήσεων και της ίδιας του της ζωής θα μας οδηγήσει μάλλον σε διαφορετικά συμπεράσματα. Ο φιλοσοφικός μυστικισμός του Βενέζη (15) προβάλλει τη Μοίρα ως την προσωπική του απάντηση στο αίνιγμα του κακού, αλλά και της ζωής γενικότερα, όχι, όμως, για να την αναγάγει στη σφαίρα της υπέρτατης δύναμης του ζωικού φαινομένου. Μέσα από μια γνήσια χριστιανική θεώρηση, αυτή του «μὴ ἀντιστῆναι τῶ πονηρῶ» , αποδέχεται τη Μοίρα, όχι για να υποταχτεί σ΄αυτήν, αλλά για να την υπερβεί. Στη Μοίρα αντιτάσσει την Αρετή και έτσι το Πεπρωμένο στον Ηλία Βενέζη χάνει το παραδοσιακό ή, ενδεχομένως, ανατολικής προελεύσεως σημασιολογικό του περιεχόμενο. Οι αντιμαχόμενες δυνάμεις εναρμονίζονται σε μια σύνθεση που υπερβαίνει τις αντινομίες και τελικά καταφάσκει στη ζωή. Η συμφιλίωση, που τον οδηγεί σ΄ έναν ανόθευτο ανθρωπισμό, δεν είναι συμβιβασμός και υποταγή. Και η αξιοθαύμαστη αγωνιστική καρτερία δεν είναι μοιρολατρία και δουλική παράδοση. Το έργο του όλο συγκροτείται από μια σπάνια εσωτερική ενότητα και διέπεται από μια υπόσχεση νίκης. Και τέτοιος, με απόλυτη συνέπεια, στάθηκε και στη ζωή του, από τα πρώτα κιόλας αγωνιστικά χρόνια ως το τέλος, που πάλεψε με την επάρατη νόσο, για τρία χρόνια, με την αλκή ενός ήρωα, αγωνιζόμενος και καταφάσκοντας στη ζωή μέχρι την τελευταία μέρα. Με την αποδοχή της Μοίρας, και εν τω άμα την υπέρβασή της, προβάλλεται μια ενιαία πρόταση ζωής, που καταφάσκει στη συνεχή ενατένιση του μέλλοντος με ελπίδα, σταθερή στην υπηρεσία ενός ανθρωπισμού που μάχεται ειρηνικά, αλλά με όλες τις δυνάμεις της αρετής, προκειμένου να αντισταθεί στις μεθοδεύσεις για την προσφυγοποίηση μιας ολόκληρης κοινωνίας, όπου οι άνθρωποι παντού, ακόμη και στον τόπο τους καταντούν πρόσφυγες. Μέσα από αυτή την οπτική, της ενιαίας ενατένισης, δεν είδε σαν κάτι ξεχωριστό τωρινά και περασμένα, και είναι τούτο, ακριβώς, μια στάση ελληνική, καθώς ο Έλληνας θα είναι με χαμένο το κέντρο του, αν σταματήσει να θυμάται και αν αγνοήσει τον προορισμό του που είναι αναπόδραστα δεμένος με μια ζωή ιστορικής διάρκειας χιλιετηρίδων. Έτσι, μπορούμε να αφουγκραστούμε τί σήμαινε γι΄αυτόν η προσήλωση στο όραμα της χαμένης πατρίδας και πώς μέσα από αυτή την οπτική μπορεί να ερμηνευθεί κάθε πτυχή της δημιουργίας του. Με την εσωτερίκευση της πατρίδας, την ένδον Μικρά Ασία του, έδωσε στο έργο του μια διάσταση βάθους, και με την ικανότητά του να στήνει γέφυρες, καταφάσκοντας συνεχώς στη ζωή, επεχείρησε να κατορθώσει έναν εσωτερικό επαναπατρισμό, μια ουσιαστική παλιννόστηση κατά τρόπον ώστε η προσήλωση στη χαμένη πατρίδα να γίνει το στοίχημα για την επανεύρεσή της. Στο ερώτημα αν επετεύχθη τούτος ο στόχος, τούτον το κείμενο δεν φιλοδοξεί να δώσει τελεσίδικες απαντήσεις, γιατί εμφορείται από την πεποίθηση ότι οι γνήσιες απαντήσεις δεν είναι γραπτά κείμενα, αλλά βιώματα. Άλλωστε, για την αξιόπιστη έρευνα η γνησιότερη λύση των προβλημάτων είναι πάντοτε ο περαιτέρω προβληματισμός. Για τούτο τον λόγο, καθώς η μικρή περιδιάβαση μας στην έδον πατριδογραφία του Ηλία Βενέζη βρίσκεται στο τέλος της, ας αφήσουμε τον ίδιο τον συγγραφέα να μας μεταγγίσει κάτι από το προσωπικό του βίωμα: « Η Μικρά Ασία σώπασε. Όπως όλα σ΄αυτόν εδώ το χώρο, με την ίδια αναγκαιότητα, ύστερα από την κορύφωση μπήκε κι αυτή η Μικρασία, στην περιοχή του θρύλου, στην περιοχή των χαμένων θεοτήτων, των χαμένων ειδώλων. Εκεί, θα ΄χει την άλλη διάρκεια. Αυτήν ,που με το να είναι σε σφαίρα άλλη, δεν μπορεί πια καμιά ανθρώπινη πράξη, καμιά αγριότητα, να την πειράξει: τη διάρκεια της ομορφιάς». (16) Πηγή

Η κόρη του μεγάλου Έλληνα συγγραφέα Ηλία Βενέζη, μιλά στο LIFO.gr Ηλίας Βενέζης (1904-1973) δια χειρός αλεξίου