Ο Ιωάννης Μεταξάς ως εθνικός παιδαγωγός: λόγος επιμνημόσυνος ρηθείς τη 9η Μαρτίου 1941 εν τη μεγάλη αιθούση των τελετών του Πανεπιστημίου κατά την 40ην από του θανάτου του εθνικού κυβερνήτου Ιωάννου Μεταξά ημέραν πνευματικού μνημοσύνου του!

Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ ΩΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΡΗΘΕΙΣ ΤΗ, 9Η, ΜΑΡΤΙΟ Υ 1941 ΕΝ ΤΗ, ΜΕΓΑΛΗ, ΑΙΘΟΥΣΗ, ΤΩΝ ΤΕΛΕΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ 40™ ΑΠΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΕΤΑΞΑ ΗΜΕΡΑΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΥ ΤΟΥ ΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΟΣ Υ Π Ο Α. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ ΠΡΥΤΑΝΕΩΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ Ευλαβής όμήγυρις. Ή κατά τήν σημερινήν ημέραν, 40ήν από του θανάτου του Εθνικού Κυβερνήτου Ί ω ά ν ν ο υ Μ έ ταξα, άνάκλησις εις τήν μνήμην τής μορφής του διά πνευματικού μνημοσύνου, άνάκλησις πανηγυρική, γινόμενη τήν αυτήν ημέραν καθ’ άπασαν τήν Ελλάδα, εχει τό κρύφιόν της κίνητρον εις τήν συνείδησιν των Ελλήνων δτι ό μεταλλάξας τον βίον’Ιωάννης Μεταξάς ήτο φορεύς τού Ελληνικού πνεύματος, τό όποιον συνέσχε καί συνεκράτησε τό ελληνικόν ’Έθνος εϊς τον βίον αυτού κατά τήν μακραίωνα ιστορίαν του καί μέχρι σήμερον, καί τού οποίου ή ολοκληρωτική έκφρασις είναι ή ανδρεία τού έθνους, με τήν οποίαν τούτο κατά τον έπιβληθέντα σημερινόν πόλεμον, υπερασπίζει με Ουσίας όλων των Ελλήνων τον ελληνικόν πολιτισμόν, τήν κατανόησίν τού όποιου, τήν αγάπην καί υπερηφάνειαν δι* αυτόν, τήν αξίαν του ως κανόνος τού πνευματικού μας βίου διασαφήνισεν μετά τόσης σοφίας καί επιμονής ό άποθανών εθνικός άνήρ! Είναι δέ άπότισις ευλαβούς τιμής προς τό πνεύμα του δτι τούς επιμνημόσυνους τούτους λόγους άνέλαβον νά εκφωνήσουν καθ’ άπασαν τήν Ελλάδα οί καθηγηταί των πνευματικών ιδρυμάτων, όχι μόνον διότι, ως είπον, αί δημιουργικοί δυνάμεις, πού έξεπορεύοντο από τήν αμυχήν του ήσαν έξηυγενισμέναι άπό τό ελληνικόν πνεύμα, τού οποίου ήτο φορεύς καί επομένως διότι τό πνεύμα τούτο έχει θέσιν εις τάς εστίας του πνευματικοί) βίου του έθνους, τά πνευματικά ιδρύματα, αλλά καί διότι καθ’ όλην τήν διάρκειαν τής πολιτείας αυτού μέ ζωηράν πνευματικήν αϊσθησιν διέθεσε τήν ψυχήν καί θέλησιν αυτού εις τήν μεταβολήν τής μορφής των ιδρυμάτων τούτων εις μίαν εστίαν, δπου νά καλλιεργήται εντός τής ψυχής τής νεότητος ή αϊσθησις προς τήν ποικιλίαν των μορφών, εις τάς οποίας έκδηλούται τό πνεύμα καί των εξ αυτών είς τήν ψυχήν άπηχουμένων μορφωτικών δυνάμεων, αί όποϊαι ακτινοβολούν άπό τό παρελθόν τού πνευματικού βίου του ’Έθνους καί κατεπολέμησε μετ’ εμμονής τό πνεύμα τής ώφελιμαρχίας καί υλιστικής σκοπιμότητας, τό όποιον εΐχεν εκ τής πράξεως είσπηδήση είς τά πνευματικά ιδρύματα! ’Ιδιαιτέρως δέ τό Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης τήν αύιω ίδιάζουσαν μορφήν του, τήν μορφωτικήν του αξίαν προς δημιουργίαν πολιτιστικών αξιών καί εθνικήν παιδαγωγίαν έν τή βορείω Έλλάδι, οφείλει άποκλειστικώς είς τήν δημιουργικήν συμβολήν τού πνεύματος τού Ίωάννου Μεταξά καί μετ’ ευγνωμοσύνης θά άναμιμνήσκεται έσαεί τής στοργής του δι’ αυτό, στοργής πού τού διέστελλεν εις χαράν τά χείλη κατά πάσαν προς τούς καθηγητάς καί τούς φοιτητάς του πνευματικήν επικοινωνίαν, κατά τήν οποίαν όλοι ένεθαρρύνοντο είς τον αγώνα προς παραμέρισιν τών δυσκολιών περί τήν ιδεώδη λειτουργίαν του, τής οποίας τό θέμα διηρμήνευεν τόσον έναργώς ό ’Ιωάννης Μεταξάς κατά τάς άπό τού βήματος τούτου ομιλίας του. Ήτο ευλαβές καθήκον ν’ άναμνησθώ τού ιδιαιτέρου πνευματικού δεσμού τού σήμερον τιμωμένου προς τό καθίδρυμα τούτο καί είς φόρον τιμής καταπαύω τον λόγον επί λεπτόν! Ό κοινωνικός βίος τού Ίωάννου Μεταξά ώςκράτους δυναμεως— τούτο θά ήτο κάτι σύνηθες και ούχί άξιον αυτού—άλλ’ ώς εθνικού παιδαγωγού, διά τής έπιδράσεως τού παραδείγματος του, διά τού όποιου ήρμηνεύετο ή ψυχή του καθ’ όλας αυτού τάς πράξεις, έπιδράσεως εις τήν ψυχήν τών Ελλήνων έν σχέσει προς τούς σκοπούς τής παιδαγωγίας αυτής. Ή μορφωτική τών πράξεων του δΰναμις έλάμβανε τό μορφωτικόν κύρος της άπό τον άναγνωριζόμενον, μέ τήν έμφυτον τω Έλληνι αρετήν τής δικαιοσύνης, ηθικόν σκοπόν του, ό όποιος ήτο ή μόρφωσις τής ελληνικής ψυχής προς αϊσθησιν τής αξίας τού εθνικού πνεύματος διά τον καθόλου πολιτιστικόν, κοινωνικόν καί οικονομικόν βίον τών Ελλήνων και τής ιστορικής και κοινωνικής έπιδράσεως έπί τού ελληνικού βίου, τού εθνικού στοιχείου.Αι προς τήν νεολαίαν συμβουλαί του, τό πνεύμα πού εκφράζεται εις όλας του τάς πράξεις μας αποκαλύπτουν τον ηθικόν αυτόν σκοπόν τού πολιτικού του βίου. Τήν μορφωτικήν αυτήν δύναμιν έκέκτητο ή ψυχή του, διότι ή ύψίστη αξία, ή όποια άπετέλει τον άνώτατον νόμον τής ψυχικής του υφής ήτο ό ελληνικός χαρακτήρ τής εθνικής κοινωνίας και εις τήν άρχουσαν αυτήν έν τή ψυχή του αξίαν ύπήγοντο όλαι αί άλλαι αξιολογικοί ροπαί, αί όποιαι έξεπήγαζον άπό τού ψυχικού αύτού κέντρου, τό όποιον ώργάνωνε τον όλον έσωτερικόν βίον τής προσωπικότητός του. Είχε δέ ή δύναμις αύτή τήν έντασιν, ώστε νά είσδύη εις τήν ψυχήν τών Ελλήνων καί νά προκαλή έντός αύτής ψυχικά βιώματα, τών όποιων τό νόημα ήτο κοινόν προς τό νόημα, τό όποιον συνέδεε τήν ψυχήν τού Ίωάννου Μεταξά προς τον ελληνικόν πολιτισμόν καί τήν ήθικήν ιδέαν τού έλληνικού βίου! Είχε τήν εντασιν ταύτην διότι, διεθέετο από τήν ελλογον πίστιν προς τήν βιωτικήν, κοινωνικήν καί ηθικήν οίξίαν των διά τού ελληνικού πνεύματος δημιουργηθεισών άξιων, διά τής έπιβιώσεως καί πραγματοποιήσεως των όποιων κατά τον άκατάλυτον ανθρώπινον βίον έξαίρεται ό άνθρωπος ύπεράνω τής φυσικής πραγματικότητος καί μανθάνει ν’ αγαπά καί νά σέβεται όλα εκείνα τά βασικά θέματα πού αποτελούν τήν μυστικήν καί μεγαλειώδη μελωδίαν τής ζωής. Ή πίστις του αυτή, ή οποία διεπότιζε τήν πνευματικήν του αίσθησιν προς τήν αλήθειαν καί τον ηθικόν νόμον καί πού τοΰ έζωήρευε καί τοΰ έχρωμάτιζε με ατομικότητα τάς ιδέας, πού ήτο δι’ αυτόν ή άπόφασις τής βουλήσεως, ώστε νά κατίσχυση ή γνώσις, ή πίστις αυτή ήτο ή άντίδρασις τοΰ υποκειμενικού του πνεύματος προς τό σύνολον τής πλούσιας πείρα; του, ό οποία διά τής πνευματικής κατεργασίας καί τής φιλοσοφικής του διαθέσεως είχε μορφωθή έν τή συνειδήσει του εις μίαν ολότητα γνώσεως} εις μίαν βιωτικήν καί κοσμικήν άποψιν, άποψιν τοΰ κόσμου, ενός κόσμου, τον όποιον οργανώνει τό κοινωνικόν πνεύμα, ή κοινωνική θέ?ιησις, πού μορφοΰται από τήν θείαν ιδέαν τής ανώτατης αξίας τής ζωής, τής ανθρώπινης αξίας. Διά τοΰ κοινού νοήματος, τό όποιον συνέδεε τήν ψυχήν του προς τον ελληνικόν πολιτισμόν επέτυχε τήν σύζευξιν τού υποκειμενικού του πνεύματος προς τό έξαντικειμενισθέν πνεύμα των αιώνων τής ιστορικής ζωής τού ελληνικού ’Έθνους καί έγεφύρωσε είς τήν συνείδησίν του τον χρόνον καί τόν χώρον, όστις χωρίζει ημάς από τήν προ ημών καί τήν Ιένην πνευματικήν ζωήν καί παρήγαγε νέον τι, τό εις νέον παρόν ύψούμενον ιστορικόν παρελθόν, τό οποίον ώς ιδεώδες ιδεώδες, τό οποίον έπόθει ώς άνώτατον σκοπόν τής βουλήσεώς του, καί διά των αρετών του της σοφίας και σωφροσύνης, της δικαιοσύνης, αλλά και της έμμονης εξέφραζε διά των πράξεων του καί έξαντικειμένιζε τούτο εις τήν μορφήν των πολιτικών δημιουργημάτων του ούτως, ώστε νά είναι εύκολος ή κατανόησίς του υπό τών ούτω παιδαγωγουμένων Ελλήνων καί ή παραδοχή τού ιδεώδους τούτου ώς σκοπού βουλήσεως ολοκλήρου τού κοινωνικού συνόλου έκαθρέπτιζε τήν πνευματικήν καί ψυχικήν ζωήν του. Τό ιδεώδες τούτο ώνόμασε τον νέον ελληνικόν πολιτισμόν, εις τήν αξίαν τού οποίου, διά τήν διαμόρφωσιν, κανονισμόν καί καθοδήγησιν τού ’ιδιωτικού καί κοινωνικού βίου τών Ελλήνων έπίστευε καί άπετέλεσε τούτο τό είναι τής Θελήσεώς του. Καθώς δέ ή ψυχική του διάθεσις ήτο έξωτερικεύουσα, έσκέπτετο, ήσθάνετο καί έπραττεν εν σχέσει προς τό άντικείμενον δι’ αμέσου καί έξωτερικώς σαφώς αντιληπτού τρόπου, ούτως ώστε ούδεμία αμφιβολία, όσον αφορά εις τήν τοποθέτησιν τής ψυχής του προς τό άντικείμενον νά ύπάρχη, ή ζωή αυτού μάς άπεκαλύπτετο ώς παράγωγος τής ιδέας αυτής, πού άπετέλει δι’ αυτόν τον πόθον τής επιτυχίας. Αυτός δ’ δ πόθος του προς επιτυχίαν τής ιδέας άπεδεσμεύετο από τά δεσμά τής φυσικής νοήσεως διά τής πίστεως, ή όποια ανάμικτος θέλησις καί γνώσις έφώτιζε τον νούν καί τήν καρδίαν αυτού καί έμόρφωνε τάς πράξεις του. Καθώς δέ ή ηθική ουσία τού πνευματικού καί ψυχικού του κόσμου μετείχε τού πνεύματος τής θείας δικαιοσύνης, διότι ήτο, ώς είπον, φορεύς τού ελληνικού πνεύματος, ή πίστις του έθεμελιούτο εις τήν πεποίθησιν προς τήν δυνατότητα τής πραγματοποιήσεως τού ηθικού νόμου, τής όποιας ή εντέλεια άγει τον άνθρωπον προς τό θειον. Δ ι’ αυτό όχι μόνον αί πράξεις του καί ή όλη του πολιτεία άπέπνεον τήν άδάμαστον πίστιν του επί τό εθνικόν ιδεώδες, τήν πολιτιστικήν προαγωγήν του εθνικού συνόλου, τήν, διά τής διατηρήσεως του εθνικού χαρακτήρος του διά των τυχών τής ιστορίας ηνωμένου κοινωνικού συνόλου, δη. μιουργικήν διαβίωσιν τού έθνους, άλλ3 έδίδασκε τήν πίστιν ώς δυναμικόν στοιχειον τής ζωής, διά τού όποιου αί ϊδέαι κα'ι ή γνώσις ακόμη αποκτούν μεγαλυτέραν ενέργειαν και ζωηρότητα, ζωηρότητα, τήν οποίαν άποθαυμάζομεν όλοι εις τό παράδειγμά του, τό παράδειγμα τής πλούσιας ζωής του. Άλλ* ό Ιωάννης Μεταξδς δεν ήτο όνειροπόλος, ούδ* έζη πνευματικόν βίον προσηλωμένον εις τάς απείρους λεπτομέρειας τής ζωής του ή τού ιστορικού βίου τού ελληνικού έθνους, άλλ3 εΐχε τήν ορμήν πού ονομάζεται προσοχή εις τήν ζωήν, ή οποία προσήλωνε τήν προσοχήν του εις τό μέλλον καί εις τήν χρήσιμον πράξιν, ή οποία κατηρδεΰετο άπό τό πνευματικόν ρεύμα, τό οποίον, έκπορευόμενον από τά βάθη τής πνευματικής του μνήμης, τον ώδήγει εις κάθε πράξιν κα'ι διεπότιζε τά ένεργήματά του. Ούτω όλα τά ένεργήματά του ειχον μίαν συνέχειαν, διότι τό έκάστοτε δημιουργούμενον άφηνε τήν άνάμνησίν του. πού ένεσαρκώνετο εις τό πνεύμα του, έτοιμον νά άναζυμωθή με ιάς αϊσθητάς εικόνας, τήν ύλην και νά φανερωθή εις τήν μορφήν, πού έδιδεν ώς αντικειμενικόν πνεύμα εις τά δημιουργήματά του. Επειδή δε τό ιδεώδες του, τό εθνικόν ιδεώδες, καθώριζε τήν διαμόρφωσιν τού βίου του, τό πνεύμα τών πράξεων του ήτο άνανεοΰμενον άντίγραφον τού προτύπου, τής ιδέας πού τού καθόριζε τον βίον και οΰτω ολόκληρος ή ψυχική ζωή του ήτο ώργανωμένη με τό έκάστοτε παρόν τής ζωής του κα'ι ήτο συμπυκνωμένη εις τον άκαμπτον χαρακτήρα του. Εις τήν έντονον ζωήν του προσήρμοζε τήν άντίδρασίν του σύμφωνα με τάς ομοιότητας πού τού παρουσίαζεν ή άντίληψις διά τήν πράξιν προς τάς εικόνας τής πνευματικής του μνήμης καί οΰτω είχε τήν ικανότητα νά γενικεύη, νά μή κατατρίβεται εις λεπτομέρειας, νά είναι παρορμητικός εις τήν ζωήν του. Τήν ικανότητα αυτής τής γενικεύσεως των πραγμάτων του έξησφάλιζεν ή διάθεσις τής ψυχής του προς ολότητα γνώσεως, ή αρετή πού ειχεν, ή σοφία. Άλλ’ ετι περισσότερον, ή έντονος πνευματική αΐσθησις, ή οποία—πειθαρχημένη από τό ιδεώδες, καλλιεργημένη από τήν άνθρωπίνην του μόρφωσιν,— ¿χαρακτήριζε τήν ψυχήν του, αΐσθησις, πού ήτο χαρά ή πόνος ανάλογα προς τήν προαγωγήν ή αποτυχίαν τοΰ ηθικού σκοπού του, τού έπέτρεπε κατά τήν γενίκευσιν των πραγμάτων, τήν ασφαλή και σύμφωνον προς τό ιδεώδες του δράσιν, διότι, λόγφ τής έντάσεως τών αισθημάτων του, ήσ9θνετο τον εαυτόν του αμέσως μέσα εϊς τήν συνείδησίν του καί άνεγνώριζε τό πνεύμα του, τό ιδεώδες του, μέσα εις τό δημιουργούμενον έργον του. Μέ τήν έντονον πνευματικήν του αΐσθησιν άνεγνώριζε χαίρων μεν τήν άνάβασιν προς τό πνευματικόν, προς τήν άνωτέραν άνθρωπίνην συνείδησίν, πού τήν διέπει ή θεία καταγωγή τού ανθρώπου, πονών δε τήν κατάβασιν προς τήν ύλην, ή οποία με τήν άντίστασιν πού παρουσιάζει εις τήν διαμόρφωσιν, πού θέλει νά τής δώση τό πνεύμα, αποκαλύπτεται ώς έμπόδιον τού πνευματικού βίου. Μέ τήν πνευματικήν αυτήν αΐσθησιν κατεΐχεν εις κάθε στιγμήν τού βίου του τήν άμεσον συνείδησίν τής ποιότητος τών πράξεών του, αί όποΐαι καταρδευόμεναι από τό πνεύμα, πού ώργάνωνε τήν ψυχήν του, τό πνεύμα τού ηθικού του και εθνικού κόσμου, ¿συνειδητοποιούντο ώς αρμονική σύμπτωσις προς τούς ύποκειμενικύς ορούς τής ζωής του κα'ι έξύψουν τήν ζωτικήν του ¿νέργειαν διά νέαν δημιουργικήν δρασιν. Άναγνωρίζων τον εαυτόν του μέσα εις τα πολιτικά του δημιουργήματα, πιστεύων εις τον ηθικόν σκοπόν, τον όποιον αυτά έπρεπε να πραγματοποιούν, έπαιδαγώγει διά του παραδείγματος του προς τήν δημιουργίαν ηθικής σκέψεως καί αισθήματος εις τήν ψυχήν όλων καί ιδίςι τής νεολαίας, προς τήν διαμόρφωσιν τής βουλήσεώς των καί του χαρακτήρος των. Ή βούλησις εκείνη έπρεπε νά είναι οργανωμένη καί νά τελή υπό τήν ιεραρχίαν τοΰ κοινωνικού αξιώματος, τό όποιον έπιβάλ?ιει τον κανόνα βίου νά θέλη ό άνθρωπος νά θεωρή τάς υποκειμενικός του άρχάς ώς άρχάς γενικής ισχύος, νά θεωρή ότι α\>ταί ισχύουν διά τον εαυτόν του καί τούς άλλόυς, νά θέλη νά πιστεύη τάς άρχάς του γενικάς καί νά ύπείκη εις αύτάς, διότι είναι καί ίδικαί του, καί ή τήρησίς των νά γίνεται χωρίς δ άνθρωπος νά χάνη τήν άξιοπρέπειάν του μή δυνάμενος νά ακόλουθή τάς ϊδικάς του, αλλά τάς τυχόν έπιβαλλομένας άρχάς των άλλων. Παρεκκλίσεις άπό τό άξίωμα αυτό, διά τής τηρήσεως τοΰ οποίου καθίσταται δυνατή ή συλλογική δράσις, άξίωμα εις τό όποιον ένσωματοΰται ή βού?ιησις έκάστου άτόμου εις τήν βούλησιν ολοκλήρου τής κοινωνίας καί συνδυάζεται ό μέγιστος βαθμός τής προσωπικότητος προς τον μέγιστον βαθμόν τής κοινωνικότητος, παρεκκλίσεις άπό τό άξίιομα αυτό, τό όποιον είναι ή έκψρασις τοΰ άπολύτου κανόνος τής ήθικότητος καί είναι τό μέτρον, διά τοΰ όποιου μετράται ή άξια των ανθρωπίνων πράξεων, αί όποΐαι πρέπει νά πραγματοποιοΰν, οίαιδήποτε καί άν είναι, τά άνώτατα ιδεώδη τοΰ "Ελληνος εν τή χορεία τής άνθρωπίνης κοινωνίας, τό ιδεώδες τής άναπτύξεως καί προαγωγής όλων των δημιουργικών ικανοτήτων έν μεγίστη δυνατή άρμονίρ διά τής έγκαθιδρύσεως μιας όλοέν περιεκτικοτέρας .καί όλοέν στενυτέρας κοινοπραξίας τών κοινωνικών μελών, τάς παρεκκλίσεις αυτός μέ δικαιοσύνην κα'ι πίστιν, αλλά και μέ επιμονήν περιόριζε καί έξεμηδένιζε διά τής πειθαρχίας, ή οποία, ώς παιδαγωγικόν καί πιεστικόν μέτρον κατά των κακών τρήσεων, έπρεπε νά είναι ό ηθικός φρουρός τής δημιουργικής εργασίας τοϋ νέου ελληνικού έθνους. Διά τον ηθικόν σκοπόν τού πολιτικού του βίου, σκοπόν ό όποιος έξεφράζετο καθαρά εις τό πνεύμα, πού έξαντικειμενίζετο εις τά πολιτικά του δημιουργήματα, πνεύμα πού ήτο δυνατόν νά έπιγνωσθή από τάς μεγάλας μάζας τού ελληνικού λαού, λόγφ τής πνευματικής ί βαθμίδος τού παρόντος ελληνικού βίου, ό ’Ιωάννης Μεταξάς απέκτησε κύρος καί αυθεντίαν, ούχί διά τής πολιτικής δυνάμεως, αλλά διά τής αύθεντικωτέρας πιστοποίήσεως πού υπάρχει, τής ανθρώπινης λογικής καί τού εθνικού αισθήματος τού ελληνικού λαού. Ά λ λ ’ ή αυθεντία αύτη καί ή εις αυτήν πίστις δεν ήτο απλή εμπιστοσύνη εις ’Αρχηγόν καί άνακούψισις των άρχομένων, αλλά κατέστησε τούς Έλληνας διά τού κοινού νοήματος, πού συνέδεσε τήν ψυχήν των προς τήν ίδικήν του, μέσφ τών εθνικών καί κοινωνικών ιδεωδών, μέ τά όποια τον ¿παιδαγώγησε, κατέστησε φορείς τούς ίδιους τής ιστορίας των καί υπό τήν επήρειαν τού κοινωνικού αξιώματος κατέστησε τό πρότερον άτόνως άντιδρών καθολικόν πνεύμα, όλοέν καί ενσυνειδήτους ένεργητίκώτερον» Ή αυθεντία τού Ί ω ά ν ν ο υ Μ έ τ α ξ α συνήρπαοε τήν ελληνικήν κοινωνίαν εις όμονομίαν τών βουλητικών τάσεων τών ατόμων εν αμοιβαία ψυχική επαφή, δι’ έξάρσεως τών όμοειδών αισθημάτων, σκέψεων καί πράξεων καί καταπιέσεως τών άνομοίων, έξυψώσασα τήν συνήθη πνευματικήν καί ψυχικήν στάθμην τού έθνους. Ά λ λ ’ έτι πλέον τό κοινωνικόν αξίωμα διήπε μέχρι τής τελειότητος τό κοινωνικόν ιδεώδες τού Ί ω ά ν ν ο υ Μεταξά, Π διότι τούτο δεν έξηντλεΐτο δι’ αυτού εντός του κοινωνικού βίου τών Ελλήνων τής εποχής του, εν τω κρατεί· διότι ή ηθική ουσία του πνεύματος και τής ψυχής του έξεφράζετο ώς ήθική ευθύνη του εντός μιας εύρυτέρας εθνικής κοινωνίας έν τή διαδοχή τών γενεών, εντός τής όποιας ημείς άποτελούμεν βραχύβιον μέλος. Ή ηθική αυτή ευθύνη, τήν οποίαν ¿συνειδητοποίησε και με τήν πίστιν του, διά τού παραδείγματος, μετέδωκεν εις τήν ψυχήν όλων τών Ελλήνων, σημαίνει μίαν αλληλεγγύην νέου είδους, άνωτέρας τάξεως από τήν ευθύνην τής δικαιοσύνης κα'ι αγάπης προς τον πλησίον. Είναι ή ευθύνη αυτή, ώς έκεΐναι, ένας δεσμός, μία ένωτική δύναμις, μία ομολογία καί συνευθύνη ανθρώπου προς άνθρωπον. Και έν τούτοις είναι τελείως διαφορετική, διότι δι' αυτής άγεται ό άνθρωπος τής σήμερον εις τό συναίσθημα τής άλ?νηλεγγύης προς τον άνθρωπον τού μέλλοντος, τον όποιον δεν γνωρίζει καί ό όποιος, με τήν σειράν του, δεν δύναται να παρέμβη εις τήν ζωήν τού σημερινού, διότι ή φορά τής ζωής καί τής δράσεως δεν άναστρέφεται ώς προς τόν χρόνον. Ή έπέκτασις τού ανθρώπου εις τήν ζωήν τού άλλου, ή ευθύνη τής έπεκτάσεως αυτής άγει προς μίαν μόνην φοράν. Ό επίγονος δεν φέρει ούδεμίαν ευθύνην αναδρομικήν, πλήρη όμως τοιαύτην διά τάς έπομένας γεννεάς. Τής αλληλεγγύης αύιής ή μορφή είναι ή λειτουργία, ούχί ή συνύπαρξις’ έν τούτοις ή αλληλεγγύη αυτή είναι ένας δεσμός μεγαλυτέρας εύρύτητος, έκτατικός, κατά περιεχόμενον όμως καθήκοντος, πλήρης, διότι είς τόν άνθρωπον πρακτικώς μόνον τό μέλλον ανήκει μέχρις έκεΐ πού έκτείνονται τά όρια τής προοπτικής του· τό παρελθόν παραμένει αιωνίως αδρανές καί δεν δύναται νά μεταβληθή, μία δε συνείδησις πού θά παράμενε κλειστή διά τό μέλλον, θά ήτο μία όντότης καταδικασμένη είς αδράνειαν. Ή πνευματική καί ηθική αΐσθησις τής αλήθειας αυτής εντός τής ψυχής του, πού έχρωματίζετο με ζωτικήν ορμήν άπό τήν παρορμητικήν του φύσιν, ήτο τό ενθεον πυρ πού τού έφλόγιζε τήν καρδίαν, όταν ίδρυε, ώργάνωνε καί έπαιδαγώγει τήν εθνικήν νεολαίαν, ήτο δε τό πυρ τούτο τό πνευματικόν καί ή πίστις αδάμαστος τοιαύτη, ώστε καί των νέων άλλα καί των γονέων καί ολοκλήρου τού έθνους τήν ψυχήν συνήρπασε είς τήν ιδέαν αυτήν καί άπετέλεσεν αυτή τό ηθικόν κίνητρον τής ζωής τού ελληνικού έθνους, διότι είς τήν ιδέαν αυτήν άνεγνώρισε τό έθνος τον θειον δρόμον του προς τήν άνθρωπίνην ιδέαν. Ά λλ* έτι πλέον ή έννοια βιοκοινότης, τήν όποιαν άποκαθιστφ τό κοινωνικόν άξίωμα περιέχεται είς μίαν εύρυτέραν βιοκοινοτικήν σχέσιν τού έλληνος μέ τήν ελληνικήν φύσιν, τήν ελληνικήν πατρίδα. Τά συστήματα άναφοράς τής ύπάρξεως τού 'Έλληνος προς τήν γήν καί τήν φύσιν τής Ελλάδος άποτελούν εν σύστημα οργανικών δεσμών, σύστημα, πού καθιστφ τήν ζωήν μας πλουσιωτέραν, πλουσιωτέραν άπό τήν ζωήν άλλων εθνών, διότι είναι τούτο εύρύτερον καί ένσυνειδητότερον παντός άλλου. Διότι άπεκατεστάθησαν οί δεσμοί αυτοί, πού τούς ένεστάλλαξεν ή εθνική παράδοσις είς τήν ψυχήν μας, άπεκατεστάθησαν διά πόνου καί θυσιών, θυσιών πρόσκαιρων άπολαύσεων καί εγωιστικών κερδών, θυσιών πού έγιναν προς πραγμάτωσιν τής άνθρωπίνης ιδέας' καί προεβλήθησαν οί δεσμοί αυτοί είς τό φωτεινόν στερέωμα τής παγκοσμίου συνειδήσεως ώς διαρκής χαρά ήθικής δημιουργίας καί ως αισθήματα άνθρωπίνης ευδαιμονίας. Καί είς τούτο έγκειται ή ψυχική συνάφεια τού Έλληνος προς τήν ελληνικήν γήν, είς τό ότι τό οργανικόν αυτό σύστημα τών δεσμών του προς αυτήν αίμοδοτεΐται, ώς είπεΐν, άπό τά ψυχικά του αισθήματα. Καί έτσι εγκλείει ή έλ13 ληνική 'ψυχή έκαστου Έλληνος εις τήν εν τφ χώρφ καίχρόνφ περιωρισμένην ζωήν του, το τόσον μέγα μέρος τής ιστορίας του ανθρωπίνου πολιτισμού, πού περιλαμβάνει δλον τον κόσμον. Τα λόγια του Ί ω ά ν ν ο υ Μ ε τ α ξ ά : Ε ί ν α ι ό έ ρως μας και ό σ τ α υ ρ ό ς μας ή γ ή α υ τ ή ή Ε λ λ η ν ι κ ή περικλείουν τήν ποιότητα κα'ι τήν έντασιν των ψυχικών δεσμών τού "Ελληνος προς τήν Ελληνικήν πατρίδα. ‘Από τον ψυχικόν αυτόν δεσμόν τών Έ?ιλήνων προς τήν ελληνικήν πατρίδα, δεσμόν πού κατέστησε πλούσιον εις ψυχικόν αίμα ό ’Ι ωάννης Μεταξας διά τής κοινωνικής του, εργατικής και οίκονομικής πολιτικής και εν γένει διά τής παιδαγωγίας ώς εθνικός παιδαγωγός, δεσμόν πού έγιγάντωσε τό κοινωνικόν πνεύμα, τό απολύτως ηθικόν πνεύμα του, πού έβαλε μέσα είς τήν όργάνωσιν τής θελήσεως τού έθνους, ηθικόν πνεύμα, τό όποιον έκπηγάζει από τά βάθη τών αιώνων τής ελληνικής ζωής κα'ι εξακοντίζεται είς τό γοργώς έξελιασόμενον μέλλον, δεσμόν, πού με τήν ευρύτητα και περιεκτικότητά του, έχει ίσχυράς καί πολυκλάδους ρίζας, διά τών οποίων συγκρατεί τήν ελληνικήν ψυχήν ριζωμένην είς τά εθνικά εδάφη, από τον δεσμόν αυτόν δεν θά άφήσωμεν νά μάς άποσπάση ούδεμία υλική βία, διότι οί “Ελληνες έμόρφωσαν τήν θέλησιν νά βαδίσουν τον δρόμον προς τήν άνθρωπίνην αξιοπρέπειαν καί τήν άνθρωπίνην ελευθερίαν, τον δρόμον ό όποιος πραγματοποιείται διά τού νέου ελληνικού πολιτισμού καί τον όποιον διά τού παραδείγματος του ό Ιωάννης Μεταξας με τόσην πίστιν καί γενναιότητα έφρούρησε. ούρησε. “Εστω τούτο ή ιερά ύπόσχεσίς μας είς τό παριστάμενον τάς στιγμάς αύιάς πνεύμα του.