Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από τους τόμους 70 των Πρακτικών της Βασιλικής Ακαδημίας Επιστημών του Τορίνο, του έτους 1934-35.
Ο συγγραφέας, ο οποίος σημειώνεται ως Μέλος του Εθνικού Συλλόγου, παρουσίασε αυτή τη σημείωση σε συνεδρίαση στις 7 Φεβρουαρίου του 1935.
Το κύριο θέμα της εργασίας είναι η διευκρίνιση του νοήματος των ελπιζομένων πραγμάτων στον ορισμό του Δάντη σε αντιπαράθεση με τη Λατινική Βουλγάτα και η εξέταση της σχέσης μεταξύ πίστης και ελπίδας υπό τη χριστιανική έννοια.
Ο Faggi αναλύει συγκεκριμένα το πώς ο Δάντης αντιλαμβάνεται την πίστη και την ελπίδα, συζητώντας ταυτόχρονα τις ερμηνείες άλλων μελετητών, όπως ο Prof. Annibale Pastore.
Το κείμενο του Adolfo Faggi επικεντρώνεται στη διευκρίνιση του νοήματος των «ελπιζομένων πραγμάτων» (cose sperate) στον ορισμό που δίνει ο Δάντης για την Πίστη, συγκρίνοντάς το με το κείμενο του Παύλου (Vulgate), και καθορίζοντας τη σχέση μεταξύ Πίστης και Ελπίδας υπό τη χριστιανική έννοια.
Η ανάλυση του Faggi είναι θεμελιώδης, καθώς διερευνά τις θεολογικές αρετές μέσα από το πρίσμα της φιλολογικής και εννοιολογικής ακρίβειας, κυρίως όσον αφορά τη μετάφραση και την ερμηνεία των λατινικών όρων που χρησιμοποιήθηκαν στη μεσαιωνική θεολογία.
Ι. Ο Ορισμός της Πίστης (Fede)
Ο Δάντης, στο Paradiso (Κάντο XXIV, 64-65), δίνει τον περίφημο ορισμό της Πίστης:
«Fede è sustanza di cose sperate / Ed argumento delle non parventi» (Πίστη είναι η ουσία των ελπιζομένων (και επιχείρημα αυτών που δεν φαίνονται).
Αυτός ο ορισμός είναι γνωστό ότι προέρχεται από την Επιστολή του Αγίου Παύλου προς Εβραίους (Εβρ. ΧΙ, 1): «ἔστι δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, ἔλεγχος οὐ βλεπομένων».
Ο Faggi εστιάζει σε δύο βασικά ζητήματα ερμηνείας:
1. Η Έννοια της Substantia (Ουσία/Υπόσταση)
Το λατινικό substantia μεταφράζει την ελληνική λέξη «ὑπόστασις».
Ο Faggi τονίζει ότι ο όρος substantia στον ορισμό της Πίστης δεν πρέπει να εκληφθεί με την αυστηρή φιλοσοφική του έννοια (δηλαδή ως ουσία έναντι συμβεβηκότος), όπως ίσως παρερμηνεύτηκε από σχολιαστές όπως ο Scartazzini.
Αντιθέτως, ο όρος πρέπει να γίνει δεκτός σύμφωνα με τη λατινική Vulgata, τον Πέτρο Λομβαρδό (Pietro Lombardo) και την ιταλική χρήση.
Η Substantia νοείται με την κυριολεκτική έννοια του «αυτού που βρίσκεται κάτω, που στηρίζει, που είναι θεμέλιο».
Σύμφωνα με τον Πέτρο Λομβαρδό, «δια την πίστην υπάρχουσι [subsistunt] και ελπίζονται τα πράγματα και έχουν θεμέλιον (fundamentum)».
Επομένως, η Πίστη είναι το θεμέλιο των πραγμάτων που ελπίζουμε.
2. Η Διαμάχη για το Sperate (Ελπιζόμενα)
Ο Δάντης χρησιμοποιεί τον παθητικό αόριστο μετοχή sperate (ελπισμένες), ενώ κάποιοι μελετητές, όπως ο καθηγητής Pastore, υποστήριξαν ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί ο τύπος sperandum (αυτά που πρέπει να ελπίσουμε), υπονοώντας την αναγκαιότητα.
Ο Faggi αντικρούει αυτό το επιχείρημα, δηλώνοντας ότι η αλήθεια είναι πως το sperandum της Vulgate μεταφράζει ακριβώς το ελληνικό ἐλπιζομένων.
Το sperandum (μέλλοντα μετοχή) στο μεσαιωνικό Λατινικό δεν περιλαμβάνει την έννοια της αναγκαιότητας (necessità), αλλά μόνο τη δυνατότητα.
Ο Δάντης, χρησιμοποιώντας το sperate (σε συμφωνία με το sperabile — ελπιστό), απλώς αναπαρήγαγε τον παύλειο τύπο.
3. Η Έννοια του Argumento (Επιχείρημα)
Η δεύτερη φράση του ορισμού, «argumento delle non parventi» (επιχείρημα των μη φαινομένων), αναφέρεται στο ελληνικό «ἔλεγχος» (elenchos).
Η Vulgata μεταφράζει το ἔλεγχος ως αποδεικτικό ή διαφανές επιχείρημα.
Η Πίστη λειτουργεί ως «επιχείρημα» για τα μη φαινόμενα (τα μη παρόντα), διότι αυτά τα «ελπιζόμενα πράγματα» δεν είναι δυνατόν να αποδειχθούν ή να τεκμηριωθούν με άλλο μέσο παρά μέσω της Πίστης.
ΙΙ. Ο Ορισμός της Ελπίδας (Speranza)
Η Ελπίδα, ως θεολογική αρετή, εξετάζεται από τον Δάντη στο Κάντο XXV του Paradiso.
1. Ο Χαρακτήρας της Ελπίδας
Η ουσία της Ελπίδας έγκειται στην προσμονή (attendere).
Είναι σημαντικό να σημειωθεί η διαφορά μεταξύ του αντικειμενικού και του υποκειμενικού χαρακτήρα της Ελπίδας σε σχέση με την Πίστη.
Ενώ μπορεί να επιβληθεί η υποχρέωση της Πίστης (βασισμένη στην αποκάλυψη), δεν μπορεί να επιβληθεί η υποχρέωση της Ελπίδας.
Η Ελπίδα είναι μια υποκειμενική κατάσταση – δεν μπορούμε να επιβάλουμε την ευθυμία ή τον απαισιόδοξο στον άνθρωπο.
Ο Δάντης αναγνωρίζει τον υποκειμενικό χαρακτήρα της ελπίδας, ειδικά όταν αναφέρει: «La speme, che laggiù innamora» (Η ελπίδα, που εκεί κάτω γοητεύει).
Αυτή η «υψηλή ελπίδα» (alta spene) αναφέρεται στη δόξα την αιώνια, σε αντίθεση με τις κοσμικές ελπίδες που συχνά οδηγούν σε απογοήτευση.
2. Ο Ορισμός του Δάντη για την Ελπίδα
Ο Δάντης ορίζει την Ελπίδα ως:
«un attender certo Della gloria futura, il qual produce Grazia divina e precedente merto» (μια βέβαιη προσμονή Της μελλοντικής δόξας), την οποία παράγουν Θεία χάρις και προηγούμενη αξία).
Αυτός ο ορισμός συμφωνεί με τον ορισμό του Πέτρου Λομβαρδού: «Η ελπίδα είναι βέβαιη προσδοκία μελλοντικής μακαριότητας, που προέρχεται από τη Θεία Χάρη και τις προηγούμενες αξίες (meritis praecedentibus)».
Ο χριστιανικός ορισμός της Ελπίδας, λοιπόν, μετριάζεται, καθώς απαιτεί αναγνώριση των αξιών που η Χάρη επιτρέπει στον άνθρωπο να παράγει.
ΙΙΙ. Η Σχέση Πίστης και Ελπίδας
Ο Faggi καταλήγει στο ότι η Πίστη και η Ελπίδα είναι φυσικά και θεολογικά αχώριστες στον χριστιανικό νόμο.
Όπου υπάρχει Πίστη, η Ελπίδα δεν μπορεί να απουσιάζει.
Η Πίστη είναι:
• Η ουσία/υπόσταση (sustanza) των πραγμάτων που ελπίζονται.
• Είναι θεμελιωμένη στη Θεία Αποκάλυψη.
Η Ελπίδα είναι:
• Η προσμονή (attendere) των πραγμάτων που η Πίστη θεμελιώνει.
• Είναι παρηγοριά της ψυχής απέναντι στις θλίψεις και τα δάκρυα του κόσμου.
• Είναι ένα επιχείρημα κατά της απιστίας και των αμφιβολιών που μπορεί να πολιορκήσουν τη διάνοια σχετικά με την αποκάλυψη.
Ακόμη και η ύπαρξη μιας «εδραιωμένης θρησκευτικής πίστης» που επιτρέπει την προσδοκία μιας μελλοντικής ζωής (αυτό που οι Άγγλοι αποκαλούν intimations of immortality), δεν είναι η βέβαιη προσμονή της χριστιανικής Ελπίδας, η οποία θεμελιώνεται στην Αποκάλυψη.
Συνοψίζοντας, ο Faggi επιβεβαιώνει ότι ο Δάντης χρησιμοποιεί τους θεολογικούς όρους της Πίστης και της Ελπίδας με ακρίβεια, βασιζόμενος στις πηγές του (Άγιος Παύλος, Πέτρος Λομβαρδός), αναδεικνύοντας τη θεμελιώδη και αποδεικτική λειτουργία της Πίστης έναντι της βέβαιης προσδοκίας της Ελπίδας.
Φιλοσοφική Ερμηνεία και Αξιολόγηση της Ισχύος
Το κείμενο του Faggi, «Πίστη και Ελπίδα στον ορισμό του Δάντη», είναι μια ακτινογραφία της ακρίβειας της δαντικής σκέψης.
Η ισχύς των συμπερασμάτων του βασίζεται στην επιστροφή στις πρωτογενείς πηγές (Άγιος Παύλος και Πέτρος Λομβαρδός) και στη διόρθωση παρερμηνειών που προέκυψαν από την αφαίρεση των όρων από το θεολογικό τους πλαίσιο.
Ι. Η Ισχύς της Φιλολογικής Διόρθωσης: Η έννοια της Sustanza (Ουσία)
Ισχύει απόλυτα η ανάλυση του Faggi όσον αφορά την έννοια της Sustanza (Υπόσταση) στον ορισμό της Πίστης.
Ο Faggi αποδεικνύει ότι η Πίστη είναι θεμέλιο (fondamento) ή στήριγμα των ελπιζομένων πραγμάτων. Ο ορισμός του Δάντη: «Fede è sustanza di cose sperate» δεν πρέπει να ερμηνεύεται με την αυστηρή φιλοσοφική έννοια της «ουσίας έναντι του συμβεβηκότος» (sustanza e accidente), όπως ίσως παρερμηνεύτηκε από σχολιαστές όπως ο Scartazzini.
Ο Faggi επιβεβαιώνει ότι η Πίστη είναι η Υπόστασις (substantia) όχι με την αριστοτελική έννοια της φιλοσοφικής ουσίας, αλλά με την κυριολεκτική και λατινική έννοια του «αυτού που βρίσκεται κάτω, που στηρίζει».
Αυτή η ερμηνεία είναι σύμφωνη με τον Πέτρο Λομβαρδό, ο οποίος λέει ότι «δια την πίστην υπάρχουσι [subsistunt] και ελπίζονται τα πράγματα και έχουν θεμέλιον (fundamentum)».
Η ισχύς του επιχειρήματος είναι η πιστότητα στη θεολογική γλώσσα.
ΙΙ. Η Ισχύς της Γραμματικής Ακρίβειας:
Sperate έναντι Sperandum
Ισχύει επίσης η άρνηση του Faggi να δεχτεί την κριτική του Pastore σχετικά με τον μετοχικό τύπο sperate (ελπισμένες) του Δάντη.
Η διαφωνία αφορούσε το εάν ο Δάντης έπρεπε να χρησιμοποιήσει το sperandum (αυτό που πρέπει να ελπίσουμε, υπονοώντας αναγκαιότητα).
Τι ισχύει: Ο Faggi αποδεικνύει ότι το λατινικό μέλλον μετοχή (sperandum) στη μεσαιωνική Λατινική δεν περιλαμβάνει απαραίτητα την έννοια της αναγκαιότητας (necessità), αλλά μόνο τη δυνατότητα. Κατά συνέπεια, ο Δάντης χρησιμοποίησε νόμιμα τον τύπο sperate, ο οποίος μεταφράζει ακριβώς το ελληνικό ἐλπιζομένων της Επιστολής του Παύλου.
Ο Δάντης απλώς αναγνώρισε το sperabile (ελπιστό) με το sperato (ελπισμένο), αναπαράγοντας τον τύπο του πρωτοτύπου χωρίς λάθος.
ΙΙΙ. Η Ισχύς της Εννοιολογικής Διαφοροποίησης:
Πίστη ως Υποχρέωση, Ελπίδα ως Υποκειμενική Κατάσταση
Η πιο σημαντική εννοιολογική συνεισφορά του Faggi είναι η σαφής διάκριση μεταξύ του αντικειμενικού χαρακτήρα της Πίστης και του υποκειμενικού χαρακτήρα της Ελπίδας.
Τι ισχύει: Είναι μια θεμελιώδης θεολογική και φιλοσοφική αλήθεια (εντός του χριστιανικού πλαισίου) ότι μπορεί να επιβληθεί η υποχρέωση της Πίστης (ως πίστη στην αποκάλυψη), αλλά δεν μπορεί να επιβληθεί η υποχρέωση της Ελπίδας.
1. Πίστη (Fede): Λειτουργεί ως επιχείρημα (argumento) και αποδεικτικό στοιχείο (prova probante e dimostrativo) για τα πράγματα που δεν γίνονται αντιληπτά. Η Πίστη είναι θεμελιωμένη στην αποκάλυψη.
2. Ελπίδα (Speranza): Ο χαρακτήρας της είναι υποκειμενικός (stato soggettivo). Ορίζεται ως «μια βέβαιη προσμονή (un attender certo) της μελλοντικής δόξας», η οποία παράγεται από τη Θεία Χάρη και τις προηγούμενες αξίες (precedente merto).
Αυτή η διάκριση τονίζει ότι, ενώ η Πίστη είναι η νοητική βεβαιότητα που βασίζεται στην αποκάλυψη, η Ελπίδα είναι η ψυχική παρηγοριά και προσδοκία που πηγάζει από αυτή τη βεβαιότητα.
Συμπέρασμα:
Ο Faggi καταλήγει στο ότι η Πίστη και η Ελπίδα είναι φυσικά και θεολογικά αχώριστες στο χριστιανικό νόμο: «όπου υπάρχει η πίστη, η ελπίδα δεν μπορεί να απουσιάζει».
Ωστόσο, αναγνωρίζει τη δυνατότητα ύπαρξης πίστης χωρίς την χριστιανική Ελπίδα.
Κάποιος μπορεί να έχει μια γενική «εδραιωμένη θρησκευτική πίστη» (αυτό που οι Άγγλοι αποκαλούν intimations of immortality), η οποία οδηγεί σε μια πιθανότητα ανανέωσης της ζωής μετά τον θάνατο. Όμως, αυτές οι υποθέσεις δεν αποτελούν τη «βέβαιη προσμονή» της χριστιανικής Ελπίδας, η οποία θεμελιώνεται αποκλειστικά στην Αποκάλυψη.
Συνεπώς, ισχύει η τελική θέση του Faggi:
Ο Δάντης παρουσιάζει τις θεολογικές αρετές με απόλυτη ακρίβεια, διατηρώντας την Πίστη ως το αντικειμενικό, αποδεικτικό θεμέλιο, και την Ελπίδα ως την υποκειμενική, βέβαιη προσδοκία της σωτηρίας, καθιστώντας τις αχώριστες, αλλά διακριτές.
dia xeiros alexiou
με πηγές από το διαδίκτυο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου