Ιστορικό έγγραφο που φαίνεται να είναι από τη βενετο-κρητική περίοδο της Κρήτης (13ος-17ος αιώνας).
το έγγραφο αφορά:
Δικαστικές/διοικητικές αποφάσεις της Βενετίας για την Κρήτη
Αναφέρεται σε μέλη της οικογένειας Καλλέργη (Kalergis), μια σημαντική κρητική οικογένεια
Μνημονεύει τον Λέοντα Καλλέργη που φυλακίστηκε στη Βενετία, αλλά απέδρασε και μετέβη στη Βιτσέντσα
Περιγράφει όρους χάριτος - του απαγορεύεται η επιστροφή στην Κρήτη και πρέπει να παραμείνει μακριά από τη Βενετία
Παρέχεται μηνιαία σύνταξη λόγω της φτώχειας του
Το έγγραφο χρονολογείται από το 1382 (12 Φεβρουαρίου) και φαίνεται να είναι πρακτικό συμβουλίου ή δικαστική απόφαση. Η ανάμειξη ελληνικών και λατινικών είναι χαρακτηριστική των βενετικών αρχείων για την Κρήτη.
Για να κατανοήσουμε το κείμενο, πρέπει να θυμόμαστε ότι η Βενετία κατείχε την Κρήτη (τότε γνωστή ως "Βασίλειο της Κανδίας") από το 1205. Η βενετική διακυβέρνηση αντιμετώπιζε συνεχείς εξεγέρσεις από τους ιθαγενείς Κρητικούς, συχνά υπό την ηγεσία των τοπικών αριστοκρατικών οικογενειών, όπως οι Καλλέργηδες.
Ο Λέων Καλλέργης (Leonis Kalergi): Πρόκειται για έναν σημαίνοντα άρχοντα της Κρήτης που συμμετείχε σε εξέγερση εναντίον της Βενετίας. Συνελήφθη, καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά στη Βενετία, αλλά κατάφερε να αποδράσει από τις φυλακές και να καταφύγει στη Βιτσέντσα (Vincentie).
Ο Λέων Καλλέργης (Leonis Kalergi): Πρόκειται για έναν σημαίνοντα άρχοντα της Κρήτης που συμμετείχε σε εξέγερση εναντίον της Βενετίας. Συνελήφθη, καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά στη Βενετία, αλλά κατάφερε να αποδράσει από τις φυλακές και να καταφύγει στη Βιτσέντσα (Vincentie).
Το Βενετικό Συμβούλιο είναι το ανώτατο όργανο λήψης αποφάσεων.
Εδώ, συζητά και αποφασίζει για τη χορήγηση "χάριτος" στον Καλλέργη.
Ο Λέων Καλλέργης, πλέον φτωχός και κατατρεγμένος, ζητά επίσημα τη "χάρι" (συγχώρεση) της Βενετικής Δημοκρατίας. Το Συμβούλιο, αφού εξέτασε το αίτημά του, του την χορηγεί, αλλά υπό πολύ αυστηρούς και τακτικούς όρους:
Απόλυτη Απαγόρευση Επιστροφής στην Κρήτη. Αυτό είναι το κύριο μέτρο. Δεν θέλουν να ξαναβρεί βάση ανάμεσα στους οπαδούς του.
Εξορία από το κέντρο της Βενετικής εξουσίας: Απαγορεύεται να έρθει στη Βενετία ή στη γειτονική Μέστρη (Mestre).
Ζώνη Απομάκρυνσης: Πρέπει να παραμείνει σε απόσταση πάνω από 5 μίλια (περίπου 8 χλμ.) από τη Βενετία, είτε ξηράς είτε θαλάσσης. Αυτό εξασφαλίζει ότι δεν μπορεί ούτε καν να πλησιάσει την πόλη.
Ποινή για Παράβαση: Αν παραβεί τους όρους, η χάρις ακυρώνεται αυτόματα και επιστρέφει στις φυλακές για να ολοκληρώσει την ισόβια ποινή του.
Οικονομική Στήριξη: Παρά την εξορία του, η Βενετία του παραχωρεί μηνιαία σύνταξη 4 μικρών λιρών. Αυτό δείχνει έναν συνδυασμό σκληρότητας και "πραγματισμού". Δεν θέλουν να τον έχουν πάντα ως φυγάδα και πιθανή απειλή· του παρέχουν το ελάχιστο για να επιβιώσει και να μην αναγκαστεί να ξαναγίνει επαναστάτης.
Η αναφορά σε "άλλους Έλληνες εξωτερικούς και επαναστάτες" δείχνει ότι η Βενετία δεν αντιμετώπιζε ένα ενιαίο μέτωπο. Προσπαθούσε να απομονώσει επαναστάτες και να συνάπτει συμφωνίες με άλλους, όπως φαίνεται και από την προγενέστερη απόφαση (αναφέρεται στο κείμενο) να επαναφέρει στην "χάρι" τους γιους του Λέοντα και άλλους. Δηλαδή τους προτείνει να "αποστατήσουν" κατά μίαν έννοια για να τους χωρίσει!
Το Συμβούλιο επισημαίνει ότι οι προηγούμενοι όρκοι και κανόνες για το ότι "δεν μπορούσαν να δοθεί χάρις" μπορούν να παρακαμφθούν όταν το κρίνει χρήσιμο για το κράτος ("erat res utilis et fructuosa statui"). Η Reason of State (λόγος του Κράτους) υπερισχύει των νομικών τυπικοτήτων. Μήπως δεν παρακάμπτονται και σήμερα αποφάσεις χάριν Εθνικού Συμφέροντος;
Η αναφορά στην οικογένεια Καλλέργη και σε άλλες οικογένειες όπως ο Γεώργιος Ραγουσαίος (Ragusco) και ο Τζανάκης Κουερίνης (Zanachi Quirino) δείχνει το ρόλο της κρητο-βενετικής αριστοκρατίας και των "archontopoula" (γιων των αρχόντων) στις εξεγέρσεις.
Αυτό το πρακτικό δεν είναι απλώς η ιστορία μιας αποφυλάκισης.
Είναι ένα μικροσκόπιο της βενετικής αποικιακής πολιτικής.
Δείχνει πώς η Σινιορία χειριζόταν την αντιπολίτευση: ένας συνδυασμός αμείλικτης βίας (ισόβια δεσμά, θανατικές ποινές για άλλους), στρατηγικής συγχώρεσης και εξορίας για να εξουδετερώνει εχθρούς, και πρακτικού ελέγχου μέσω οικονομικών παραχωρήσεων.
Είναι η ιστορία μιας διαπραγμάτευσης μεταξύ μιας πανίσχυρης αυτοκρατορίας και ενός ηττημένου, αλλά ακόμα επικίνδυνου, ευγενή.
Εδώ είναι η συνθήκη Ενετών Καλλέργη και οι συνοδεύοντες αυτήν κατάλογοι από τον
Κ. Δ. ΜΕΡΤΖΙΟ εν έτει 1948
Σε αυτήν ευρίσκονται και η ανάλυση του πρωτότυπου κειμένου από τον Κ.Δ.ΜΕΡΤΖΙΟ
Εις τον ίδιον ύπ’ άριθ. 675 φάκελλον και εις το αυτό τετράδιον
εύρίσκονται εν συνεχεία τα ακολούθως δημοσιευόμενα δύο πρακτικά τής Διοικήσεως Κρήτης, άφορώντα εις την εφαρμογήν τοΰ 18ου άρθρου τής συνθήκης.
'Ο ’Αλέξιος Καλλέργης έζήτησε νά γραφοϋν τα είκοσι, καθοριζόμενα πρόσωπα παπάδων μετά τών υιών των μεγάλω και μικρών.
Το Συμβούλιον των Κλητών (Consilium Rogatormn) άπεφάσισε την καταγραφήν «κατά τήν κρατούσαν συνήθειαν», χωρίς να προσδιορισθοΰν οί υιοί, μικροί μεγάλοι.
Επιστολή όμως του
Δουκός τής Ένετίας επέβαλε τήν ακριβή τήρησιν τών όρων τής συνθήκης τόσον εις το ζήτημα αυτό όσον και εις τά άλλα.
Κατόπιν τούτου έλήφθη άπόφασις νά γίνη διόρθωσις εις τό άρθρον.
Άλλα άπόφασις έλήφθη μόνον από τους δυο Συμβούλους, καθ’ όσον ο Δούκας δεν έβλεπε τον λόγον νά γίνη διόρθωσις.
Και ενώ έπρεπε τό
ζήτημα, λόγω τής παρουσιασθείσης διαφωνίας, νά παραμείνη εκκρεμές, μετά τό πρακτικόν ακολουθεί σύντομος κατάλογος ονομάτων, σχετικός μέ τήν διόρθωσιν ταυτην.
To δεύτερον πρακτικόν, γενόμενον δυο έτη περίπου μετά την υπογραφήν τής συνδήκης βλ. ινδικτιών 14η, ενώ τής συνθήκης 12η,
έχει χαρακτήρα δηλώσεως τοΰ Συμβουλίου τής Διοικήσεως, μετά την άνάληψιν τής αρχής υπό τοΰ νέου Δουκα ’Ιακώβου Μπαρότσι. “, ότι ο τέως Δούκας παρά την αρχικήν συμφωνίαν νά γίνη έπαναδιατύπωσις,
περί τής οποίας έγένετο λόγος ανωτέρω, ήρνήθη τελικώς τήν επαναδιατύπωσιν, δυστροπήσας και περί τήν κατάθεσιν των τετραδίων τών καταλόγων.
Τά δημοσιευόμενα δύο πρακτικά, δεν είναι,όσον έπρεπε, σαφή.
'Υπάρχει μία σύγχυσις και μία ακαθοριστία, που είναι δύσκολον να
βγάλη κανείς θετικά συμπεράσματα.
Τό άρθρον 18 αναφέρει ρητώς οτι οί παπάδες, οί διάκονοι καί οί
υιοί τών παπάδων πού δεν είναι δουλοπάροικοι, δεν πρέπει, νά
δοθώσιν ως τοιοΰτοι. αριθμός των, κατά τά πρακτικά, προσδιορίζεται εις εΐκοσιν άτομα. Άλλ’ έφ’ οσον γίνεται μνεία καί περί τών υιών τών παπάδων, τίνα σκοπόν είχεν η παρέμβασις τοΰ Καλλέργη
όπως γραφούν μαζί μέ τούς υίοίις μικρούς καί μεγάλους;
Καί ποια ήτο έπικρατήσασα συνήθεια ήν επικαλείται Διοίκησις τής Κρήτης;
Κατά τό Ρωμαϊκόν δίκαιον πού ΐσχυε τότε έν Κρήτη, άπελευθέρωσις από.την δουλοπαροικίαν τοΰ αρχηγού οικογένειας, συνεπήγε
και την τοιαυτην όλων τών μελών τής οικογένειας.
Διατί λοιπόν επέμεινεν Καλλέργης ίνα γίνη μία προσθήκη εις τό άρθρον καί συμπεριληφθούν δλοι οί υιοί μικροί καί μεγάλοι ;
Πρέπει νά ύποθέσωμεν ότι ο Καλλέργης επεζήτει νά ύπολογισθοΰν είς τον αριθμόν τών είκοσι 4-5 αρχηγοί οικογένειας μέ όλα τά παιδιά των μικρά καί μεγάλα, ασφαλώς θά έφθανον τον καθορισθέντα αριθμόν τών 20, ίνα κρατήση τούς άλλους ως δουλοπαροίκους;
Πάντως ημείς τουλάχιστον δεν ήδυνήθημεν νά έξαγάγωμεν ασφαλή
συμπεράσματα καί άφίνομεν τό ζήτημα νά τό λύσουν άλλοι ειδικώτεροι.
’Ολίγα τώρα έχομεν να εΐπωμεν διά τά ονοματεπώνυμα.
Συναντάται πολλάκις τό όνομα Λέων—τού οποίου μετέπειτα κατέστη σπανία
χρήσις καί Λέος, έξ οΰ καί τά επώνυμα «Κοντολέων», «Σγουρολέος», «Λεοντόπουλος», «Σανδολέος».
’Άλλα βυζαντινά ονόματα τότε έν χρήσει ήσαν τά : Βάρδας, Νικηφόρος, Φωκάς,· ’Αλέξιος,
’Ανδρόνικος.
Άρκετάς φοράς συναντάται τό όνομα Κυριάκος καί 2-3 τό Θεοτόκης ως κύριον όνομα.
Δεν εΐδομεν πουθενά τό όνομα Δομήνικος.
Ούτε καί είς ένα Κατάλογον πού περιέχει 3000 ονοματεπώνυμα κατοίκων τών Χανιών καί τών πέριξ χωρίων, τοΰ 1536, δεν άνευρομεν τό όνομα Δομήνικος.
Ούτε ομοίως είς τούς Καταλόγους τών Κρητών προσφύγων (500 περίπου) πού κατέφυγον τό 1672 είς Κέρκυραν καί Ζάκυνθον και έσιτίζοντο από τό Ένετικόν Δημόσιον.
Εις τόν τοΰ 1536 άνεΰρομεν 5-6 φοράς τό όνομα Φραγκίσκος, όχι τό Δομήνικος.
Καταλήγομεν λοιπόν εις τό συμπέρασμα οτι τό όνομα Δομήνικος τοΰ περίφημου Γκρέκο, μετεγλωττίσθη από τό «Κυριάκος» έν Βενετία, από τον ίδιον, εις «Δομήνικος» και έπιμένομεν εις την γνώμην
μας ταυτην την όποιαν διετυπώσαμεν και άλλοτε («Μικρός Έλληνομνήμων» σελ. 190) οπού άνεφέραμεν και παράδειγμα ενός Κοθώνη έξ "Αρτης όστις, βαπτισθεί,ς εις την Έκκλ. τοΰ 'Αγ. Γεωργίου Βενετίας και λαβών τό όνομα Κυριάκος, ένεφανίσθη μετά 22 ετη ώς μάρτυς εις τι συνοικέσιον και ΰπεγράφη ως Δομήνικος Κοθώνης.
Εΐμεθα δέ βέβαιοι ότι μέλλοντα αρχειακά ευρήματα θά δικαιώσουν την γνώμην μας ως προς τό αρχικόν μικρόν όνομα τοΰ διασήμου Θεοτοκόπουλου.
Βενετία, Δεκέμβριος 1948.
Κ. Δ. ΜΕΡΤΖΙΟΣ
Υ.Γ (Συγχωρήστε μου τα ορθογραφικά λάθη αλλά άφησα το κείμενο όπως είναι στο πρωτότυπο)
δια χειρός αλεξίου
