Οι συγκεκριμένες πηγές παρέχουν σαφείς πληροφορίες σχετικά με τον Νοτάριο στο ευρύτερο πλαίσιο της Κολλιγίας της 25ης Σεπτεμβρίου 1709.
Συγκεκριμένα:
• Ο Νοτάριος που κατέγραψε την πράξη της Κολλιγίας της 25ης Σεπτεμβρίου 1709 ήταν ο Ἀντώνιος Μαυροκέφαλος.
• Το έγγραφο αυτό βρίσκεται καταχωρημένο στο αρχείο του, στο Βιβλίο 5, σελίδα 162.
• Το έγγραφο φέρει τον αριθμό 65.
Από τις πηγές συνάγεται ότι ο Ἀντώνιος Μαυροκέφαλος ήταν ένας εν ενεργεία νοτάριος κατά την περίοδο αυτή. Η αναφορά του ονόματός του και των στοιχείων του βιβλίου και της σελίδας όπου καταγράφηκε η Κολλιγία υποδηλώνει τον κεντρικό του ρόλο στην επίσημη καταγραφή και επικύρωση νομικών πράξεων, όπως οι συμφωνίες μίσθωσης γης (κολλιγίες). Ο νοτάριος λειτουργούσε ως επίσημος καταγραφέας αυτών των συμφωνιών, παρέχοντας νομική ισχύ και διαφάνεια στις συναλλαγές μεταξύ ιδιοκτητών γης και καλλιεργητών.
Περαιτέρω, η αναφορά σε ένα άλλο απόσπασμα, χρονολογίας 20 Οκτωβρίου 1709, αναφέρει επίσης τον Νοτάριο Ἀντ. Μαυροκέφαλο και ένα διαφορετικό σημείο καταγραφής («Βιβ. 5 σ. 175»). Αυτό ενισχύει την εικόνα ενός δραστήριου και σημαντικού προσώπου της εποχής, υπεύθυνου για την τήρηση των επίσημων αρχείων και την επικύρωση ποικίλων νομικών συμβολαίων στην περιοχή.
Συνοψίζοντας, οι πηγές αναδεικνύουν τον Ἀντώνιο Μαυροκέφαλο ως τον συγκεκριμένο Νοτάριο που ήταν υπεύθυνος για την επίσημη καταγραφή της Κολλιγίας της 25ης Σεπτεμβρίου 1709, υπογραμμίζοντας τον θεσμικό ρόλο του νοταρίου ως εγγυητή της νομικής ισχύος και της τεκμηρίωσης των αγροτικών συμφωνιών της εποχής.
Κολλιγία και Φόβρονο: Σύστημα Καλλιέργειας και Μίσθωσης Γης
Οι βασικές πρακτικές μίσθωσης γης και καλλιέργειας, όπως περιγράφονται στις πηγές και στην προηγούμενη συζήτησή μας, επικεντρώνονται στο σύστημα της κολλιγίας ή μεριδιάς (sharecropping) και του φόβρονου.
Αναλυτικότερα:
1. Σύστημα Κολλιγίας / Μεριδιάς / Φόβρονου:
◦ Πρόκειται για το κυρίαρχο μοντέλο μίσθωσης γης.
◦ Το φόβρονο ειδικότερα είναι μια μακροχρόνια υποχρέωση καλλιέργειας γης, η οποία μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο διάστημα, όπως είκοσι χρόνια [2, υποσημείωση 1].
2. Εμπλεκόμενα Μέρη:
◦ Ιδιοκτήτης (Νοικοκυραίος): Είναι αυτός που παρέχει τη γη για καλλιέργεια. Παραδείγματα είναι η Πίσινάντα και η Μαρία.
◦ Καλλιεργητής (Κοπιαστής / Κολλιγιάτης / Κολλήγος): Είναι αυτός που αναλαμβάνει την εργασία της καλλιέργειας της γης. Παράδειγμα είναι ο Γιώργης Φαρισσαίος.
3. Όροι Μίσθωσης και Διανομής Παραγωγής:
◦ Παροχή Γης: Ο ιδιοκτήτης παραχωρεί ένα κομμάτι χωράφι στον καλλιεργητή.
◦ Διανομή Σοδειάς: Η πιο συνηθισμένη πρακτική είναι η διανομή "μισό-μισό" (μεριδιά) της παραγωγής. Ο ιδιοκτήτης λαμβάνει το μισό της σοδειάς («κροπίαν») και ο καλλιεργητής το άλλο μισό [1, 2, υποσημείωση 1]. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση του «φόβρονου» [2, υποσημείωση 1].
◦ Διπλήγο / Διπλοκαλλιέργεια: Υπάρχουν ειδικές συμφωνίες όπως το «διπλήγο» ή «διπληγάδος». Αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι ο καλλιεργητής έχει διπλή υποχρέωση εργασίας (π.χ., να δουλέψει για δύο περιόδους χωρίς μερίδιο) είτε ότι ο ιδιοκτήτης λαμβάνει διπλό μερίδιο από τη σοδειά υπό συγκεκριμένες συνθήκες [1, 2, υποσημείωση 1]. Επίσης, αναφέρεται ότι αν το χωράφι ζημιωθεί, ο κοπιαστής μπορεί να έχει "διπληγάδος" να δώσει την κατεστραμμένη σοδειά στον νοικοκυραίο ή να εργαστεί δύο χρόνια.
4. Παροχή Εισροών και Βοήθειας:
◦ Αρχικά Έξοδα ("παρόντες"): Ο νοικοκυραίος συχνά παρέχει τα αρχικά έξοδα για την καλλιέργεια.
◦ Έξοδα Σποράς: Σε περίπτωση που ο κοπιαστής αδυνατεί να καλύψει τα έξοδα σποράς, ο νοικοκυραίος αναλαμβάνει να του παράσχει τα απαραίτητα.
◦ Οικονομική Βοήθεια: Για συγκεκριμένες εργασίες στο χωράφι, όπως το «πάτο ἐσπρέσο» και τα «ἀνηστροφάσματα», ο νοικοκυραίος μπορεί να δώσει οικονομική ενίσχυση (π.χ., 25 άσπρα).
5. Είδη Καλλιεργειών:
◦ Οι καλλιέργειες περιλαμβάνουν δημητριακά, φασουλομπάμπακο και φλεζονίες.
6. Νομική Κατοχύρωση:
◦ Οι συμφωνίες αυτές δεν είναι άτυπες. Κατοχυρώνονται μέσω συμβολαίων που συντάσσονται από νοτάριους (συμβολαιογράφους), όπως ο Αντώνιος Μαυροκέφαλος, και υπογράφονται παρουσία μαρτύρων, υποδηλώνοντας ένα επίσημο και θεσμοθετημένο πλαίσιο.
Συνοψίζοντας, οι βασικές πρακτικές μίσθωσης γης χαρακτηρίζονται από ένα συμβόλαιο κολλιγίας/φόβρονου όπου ο ιδιοκτήτης παρέχει τη γη και μέρος των αρχικών εισροών, ενώ ο καλλιεργητής παρέχει την εργασία. Η παραγωγή διανέμεται συνήθως μισό-μισό, με ειδικούς όρους και υποχρεώσεις (όπως το «διπλήγο») να ρυθμίζουν συγκεκριμένες καταστάσεις ή συνθήκες. Όλα αυτά τα πλαίσια είναι νομικά δεσμευτικά και επίσημα καταγεγραμμένα.
Θα μπορούσαμε να το παρομοιάσουμε με ένα ενοικιαστήριο σπιτιού, αλλά αντί για χρήματα, το ενοίκιο πληρώνεται με ένα μέρος της σοδειάς. Ο ιδιοκτήτης παρέχει το "σπίτι" (τη γη) και μερικές φορές την αρχική "επίπλωση" (σπόρους/έξοδα), ενώ ο "ενοικιαστής" (καλλιεργητής) ζει και εργάζεται σε αυτό, πληρώνοντας το "ενοίκιο" (μερίδιο της παραγωγής) και αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τη συντήρηση και την καλλιέργεια του "σπιτιού".
Συγκεκριμένα και κατά λέξιν το κείμενο αποδίδεται ως εξής:
Σύμβαση Μίσθωσης Γης (25 Σεπτεμβρίου 1709)
Νοτάριος: Αντώνιος Μαυροκέφαλος
Στις 25 Σεπτεμβρίου 1709, εμφανίστηκαν ενώπιον εμού, του νοταρίου, και των μαρτύρων η κυρά Αντριάνα, χήρα του αποβιώσαντος Δημήτρη Νίκλου, μαζί με τον γιο της, μ(ισσέ)ρ Αγγέλο Νίκλο. Οι δύο τους παραχωρούν στον κύριο Μπενέττο Γουζέλη, γιο του αποβιώσαντος Τζάννε, από το χωριό Ρωμήρι, μέσω συμφωνίας, για δέκα χρόνια, ένα κομμάτι χωράφι που ανήκει στη χήρα, το οποίο βρίσκεται κάτω από την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου (στα χωράφια της).
Όροι της συμφωνίας:
Πρώτος χρόνος (φέτος): Ο μισθωτής θα καλλιεργήσει το χωράφι και θα παίρνει όλο το σανό ή οποιοδήποτε άλλο προϊόν παράγει.
Δεύτερος χρόνος: Το χωράφι θα μείνει ασπόρατο (αναψιλικό).
Για τους επόμενους πέντε χρόνους: Ο μισθωτής θα το καλλιεργεί και θα παίρνει όλο το σανό.
Μετά από αυτούς τους πέντε χρόνους: Το χωράφι θα μείνει πάλι ασπόρατο για ένα χρόνο.
Για τους υπόλοιπους χρόνους της δεκαετίας: Ο μισθωτής θα σπέρνει με τους μισούς σπόρους που θα του παρέχει η ιδιοκτήτρια (κυρά Αντριάνα). Δεν μπορεί να μαζέψει τους καρπούς και να τους αλωνίσει χωρίς να έχει πρώτα καλέσει την ιδιοκτήτρια να είναι παρώντα.
Κατανομή παραγώγων: Σε όλους τους χρόνους, εκτός από τους δύο που το χωράφι μένει ασπόρατο, οι καρποί μοιράζονται στη μέση (50% – 50%) μεταξύ μισθωτή και ιδιοκτήτριας.
Ευθύνες: Αν το χωράφι ζημιωθεί (π.χ., κακή σοδειά), ο μισθωτής οφείλει είτε να ανταποδώσει την αξία της ζημιάς στην ιδιοκτήτρια, είτε η ιδιοκτήτρια μπορεί να του το πάρει πίσω νωρίτερα. Η ιδιοκτήτρια έχει το δικαίωμα να καλλιεργήσει η ίδια το χωράφι αν θέλει.
Βοήθεια στην καλλιεργητική εργασία: Για μία φορά κατά τη διάρκεια της μίσθωσης, όταν χρειαστεί να οργώσει (ασηκοτράφισμα) το χωράφι, η ιδιοκτήτρια οφείλει να βοηθήσει τον μισθωτή με το ποσό των 25 ασπρών.
Μάρτυρες:
Γιάννης Λάτζαρης – μαρτυρώ τα ανωτέρω.
Γιάννης Βερούσης – μαρτυρώ τα ανωτέρω.
Τα ιστορικά στοιχεία που ανευρίσκονται εις το διαδίκτυο και από έγγραφα μαρτυρούν τα εξής:
Τοπωνύμια και Οικισμοί:
Ρωμήρι: Χωριό στους πρόποδες του βουνού «Παλαιόκαστρο». Αναφέρεται ήδη από το 1509. Οι κάτοικοί του ονομάζονταν «Ρωμηριάτες».
Άγιος Αντώνιος: Εκκλησία στο χωριό Ρωμήρι, η οποία μαρτυρείται από το 1560.
Επώνυμα και Προσωπικότητες:
Γουζέλης / Μπενέττος: Το επώνυμο «Γουζέλης» (ή «Μπενέττος» από το βενετσιάνικο Benedetto) εμφανίζεται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας (Ζάκυνθος, Κεφαλλονιά, Μάνη, Κάρπαθος, Κρήτη, Εύβοια). Στη Ζάκυνθο, η οικογένεια Γουζέλη (ή Μπενέττου) ήταν γνωστή. Αξιοσημείωτο μέλος της ήταν ο Γιάννης Γουζέλης (συμβολαιογράφος Ζακύνθου, 1744–1768) και ειδικά ο Δημήτριος Γουζέλης (1774–1843), φιλόλογος, φιλελεύθερος και αγωνιστής της Επανάστασης του 1821.
Λάτζαρης: Πιθανόν να πρόκειται για την αξιόλογη οικογένεια Λάζαρη της Ζακύνθου, η οποία αναφέρεται στη «Χρυσή Βίβλο» του νησιού (1597). Μέλη της διετέλεσαν προξενικοί πράκτορες της Ζακύνθου (π.χ., το 1630 και 1678).
Κοινωνικοοικονομικά Χαρακτηριστικά:
Η συμβολαιογραφική πράξη αντικατοπτρίζει το αγροτικό σύστημα της εποχής: μίσθωση γης με αντάλλαγμα μέρος των παραγώγων (μερίσματα σανό, σπόροι).
Οι λεπτομέρειες για τη σπορά, την άνοδο και τον αλωνισμό δείχνουν την αυστηρή ρύθμιση των αγροτικών σχέσεων.
Η χρήση του νομικού όρου «υπόσχοντας τα καλά του και σωματικώς» σημαίνει ότι ο μισθωτής δεσμεύεται με όλη την περιουσία και σωματική του ελευθερία για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων του.
Νομικό Πλαίσιο:
Η συμβολαιογραφική πράξη γίνεται μπροστά σε νοτάριο και μάρτυρες, σύμφωνα με τα βενετικά νομικά πρότυπα που ίσχυαν στη Ζάκυνθο εκείνη την εποχή (η Ζάκυνθος ήταν under Venetian rule).
Χρονολογία (1709):
Βρισκόμαστε στα μέσα της Βενετοκρατίας στη Ζάκυνθο. Το νησί απολάμβανε σχετική αυτονομία και οικονομική άνθηση, βασισμένη στη γεωργία (ελιά, σταφίδα, σιτάρι) και το εμπόριο.
Αυτή η συμβολαιογραφική πράξη είναι ένα πολύτιμο ιστορικό τεκμήριο που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τις αγροτικές σχέσεις, το νομικό πλαίσιο και την οικονομική πραγματικότητα στη Ζάκυνθο των αρχών του 18ου αιώνα.
δια χειρός αλεξίου και με πληροφορίες από τα αχανές διαδίκτυο
06.09.2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου