Τα παρεχόμενα κείμενα παρέχουν μια πολύπλευρη επισκόπηση της περιοχής του Πύργου της Ηλείας. Το άρθρο περιγράφει τη γεωγραφία, την ιστορία και τα δημογραφικά στοιχεία του Πύργου, συμπεριλαμβανομένης της εξέλιξης του πληθυσμού και των διοικητικών υποδιαιρέσεων του δήμου. Ένα άλλο κείμενο, πιθανώς από μια ταξιδιωτική-ερευνητική μελέτη, εμβαθύνει στην ιστορία του χωριού Ώλενα, τον ρόλο της κατά την Οθωμανική και Φραγκική κυριαρχία, και τις θρησκευτικές της διασυνδέσεις, ιδιαίτερα με τον μύθο της Ελένης. Τέλος, τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) προσφέρουν λεπτομερή δεδομένα πληθυσμού από την απογραφή του 2021 για διάφορες περιοχές της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας στην οποία ανήκει ο Πύργος. Μαζί, αυτά τα κείμενα δίνουν μια συνολική εικόνα της ιστορικής, πολιτιστικής και δημογραφικής ταυτότητας της περιοχής.
Οθωμανική Επίδραση σε Δημογραφία και Οικονομία
Η οθωμανική κυριαρχία επηρέασε τη δημογραφική και οικονομική εξέλιξη των περιοχών με σύνθετους και ποικίλους τρόπους, ανάλογα με την περίοδο και την περιοχή.
Δημογραφική Εξέλιξη:
• Αρχική Μείωση Πληθυσμού:
Μετά την κατάληψη κάστρων στην Ηλεία (Χλεμούτσι το 1460 και Σανταμέρι το 1461), ο ελληνικός πληθυσμός της Ηλείας μειώθηκε δραματικά λόγω των συνθηκών, σηματοδοτώντας μια "ομιχλώδη και σκοτεινή περίοδο" από το 1460 έως το 1687.
• Παιδομάζωμα (Devshirme): Το παιδομάζωμα, μια σκληρή πρακτική που οργανώθηκε συστηματικά τον 15ο αιώνα, αφαιρούσε αγόρια από χριστιανικές αγροτικές οικογένειες στη Βαλκανική χερσόνησο και τη Μικρά Ασία, οδηγώντας στον εξισλαμισμό και την εκπαίδευσή τους για στρατιωτικά και διοικητικά αξιώματα. Αυτό επηρέασε σημαντικά τον χριστιανικό πληθυσμό.
• Μείωση των Ζιμήδων: Τον 15ο αιώνα, οι πληθυσμοί των ζιμήδων (μη μουσουλμάνων) στη Βαλκανική και τη Μικρά Ασία μειώθηκαν λόγω της εγκατάστασης μουσουλμάνων, των εξισλαμισμών για αποφυγή διώξεων και φόρων, των αναγκαστικών μετακινήσεων πληθυσμών (για ανάπτυξη πόλεων ή έλεγχο περιοχών), καθώς και των πολέμων, της κακής διατροφής και των ασθενειών.
• Πειρατεία: Στις θάλασσες και τα νησιά του ελλαδικού χώρου, η πειρατεία οδήγησε στην ερήμωση ολόκληρων περιοχών και νησιών, με τους κατοίκους να γίνονται σκλάβοι ή να εγκαταλείπουν τις εστίες τους για ασφαλέστερα μέρη. Αυτός ήταν ένας λόγος για την καθυστερημένη αστική ανάπτυξη πόλεων όπως ο Πύργος.
Kαρύταινα/Λιοντάρι: Παρόλο που οι μουσουλμάνοι αποτελούσαν την κυβερνώσα τάξη και το μεγαλύτερο μέρος του στρατού και των τιμαριούχων, οι Χριστιανοί αποτελούσαν πάνω από το 90% του πληθυσμού σε περιοχές όπως η Καρύταινα.
Στην Καρύταινα, μεταξύ 1461 και 1574, ο πληθυσμός αυξήθηκε επτά φορές και τα έσοδα εννέα φορές. Αυτή η ταχεία ανάπτυξη αποδίδεται στην «Pax Ottomana» (Οθωμανική Ειρήνη) που επικράτησε μέχρι το 1685, μετά από αιώνες πολέμων και συγκρούσεων.
Το 1461, το Λιοντάρι αποτελούνταν από 186 χριστιανικά σπίτια, έναν εργένη και 18 χήρες, με κάποιους μουσουλμάνους στρατιώτες στο κάστρο. Μέχρι το 1512-1520, η Καρύταινα είχε 27 μουσουλμανικά σπίτια, 220 χριστιανικά σπίτια, 32 άγαμους και 9 χήρες, καθώς και δύο κοινότητες Ρομά και Εβραίων με 6 σπίτια η καθεμία, φτάνοντας συνολικά τους 9155 κατοίκους.
Υπήρχαν επίσης λίγοι μουσουλμάνοι στα χωριά, πιθανώς εξισλαμισμένοι ντόπιοι. Το 1566-1574, ο δήμος (kaza) της Καρύταινας περιλάμβανε 249 χωριά, με 7554 χριστιανικά σπίτια, 2037 άγαμους, 182 μουσουλμανικά σπίτια, 21 παραγωγούς αλατιού και 48 ιδιοκτήτες χωραφιών, με εκτιμώμενο πληθυσμό 40786 άτομα, ένας πολύ σημαντικός αριθμός για την εποχή.
Αστικοποίηση:
Οι Οθωμανοί σουλτάνοι εφάρμοσαν μέτρα για την αύξηση του πληθυσμού των πόλεων (όπως η Κωνσταντινούπολη, η οποία μεγάλωσε με αναγκαστική μεταφορά κατοίκων), προκειμένου να τις ενισχύσουν ως εμπορικά και βιοτεχνικά κέντρα.
Οικονομική Εξέλιξη:
• Περίοδος Ακμής: Από τα μέσα του 15ου έως τα τέλη του 16ου αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία γνώρισε ακμή, με ισχυρή κεντρική εξουσία, ανάπτυξη της οικονομίας και σταθερό νόμισμα. Η «οθωμανική ειρήνη» (Pax Ottomana) στην ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα ευνόησε την ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας.
Φορολογικό Σύστημα:
◦ Οι Οθωμανοί συνέταξαν φορολογικά κατάστιχα (tahrir defteri) για την καταγραφή περιουσιακών στοιχείων και την είσπραξη φόρων.
◦ Η μικρότερη φορολογική μονάδα ήταν το νοικοκυριό (hane), το οποίο φορολογούνταν με βάση την κατοχή γης και ζώων (π.χ., ένα ζευγάρι βοδιών). Οι αρχηγοί οικογενειών και οι άγαμοι ενήλικες φορολογούνταν εξίσου, ενώ οι χήρες πλήρωναν λιγότερα.
Εφαρμόστηκε ο φόρος της δεκάτης (1/10) στα παραγόμενα προϊόντα.
Οι Χριστιανοί (zimmi) ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλλουν πρόσθετο κεφαλικό φόρο, το χαράτσι ή ισπέντζα (25 άσπρα), ενώ οι εκχριστιανισμένοι Αλβανοί πλήρωναν 20 άσπρα. Οι μουσουλμάνοι ραγιάδες πλήρωναν λιγότερους φόρους και είχαν περισσότερα δικαιώματα από τους ζιμήδες ραγιάδες.
Από τα τέλη του 16ου αιώνα, λόγω οικονομικών προβλημάτων του οθωμανικού κράτους, τα ποσά που πλήρωναν οι πατριάρχες και οι ανώτατοι κληρικοί για τη θέση τους αυξήθηκαν πολύ.
Καθεστώς Γης:
Η οθωμανική οικονομία ήταν κυρίως αγροτική. Η περισσότερη γη ήταν κρατική, ανήκε δηλαδή στον σουλτάνο. Υπήρχαν επίσης ιδιωτικές γαίες (mülk) (πολύ λίγοι είχαν δική τους γη, συνήθως ως αμοιβή από τον σουλτάνο) και βακούφια (περιουσίες αφιερωμένες σε κοινωνικό σκοπό, θεωρούμενες αφιερωμένες στο Θεό και άτρωτες σε κρατική δήμευση). Πολλά ορθόδοξα μοναστήρια, όπως στο Άγιο Όρος, έκαναν την περιουσία τους βακούφι για να την προστατεύσουν από το οθωμανικό κράτος.
Το τιμαριωτικό σύστημα προέβλεπε την παραχώρηση κρατικής γης (τιμάρια) σε αξιωματικούς του στρατού (τιμαριούχους) αντί μισθού, οι οποίοι εισέπρατταν φόρους από τους αγρότες που καλλιεργούσαν τη γη. Το κράτος προστάτευε τους αγρότες από υπερβολική φορολογία. Το σύστημα αυτό παρήκμασε αργότερα.
Το 1846-47 ξεκίνησε απογραφή γης και κατάρτιση κτηματολογίου, με νέο κτηματικό νόμο το 1858 που απαιτούσε επίσημους τίτλους (ταπού σενεδή) για δημόσια γη.
Εμπόριο και Βιοτεχνία:
Οι πόλεις, αν και αρχικά με λίγους κατοίκους, εξελίχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά και βιοτεχνικά κέντρα χάρη στα μέτρα των Οθωμανών σουλτάνων (μεταφορά πληθυσμού, επενδύσεις σε υποδομές, προστασία εμπορίου).
ο οθωμανικό κράτος έλεγχε πολλούς σημαντικούς εμπορικούς δρόμους ξηράς και θάλασσας.
Το εμπόριο σε μακρινές αποστάσεις γινόταν μόνο με κρατική άδεια, με μεγαλέμπορους (μουσουλμάνους και ζιμήδες) να εισάγουν είδη πολυτελείας.
Τα πανηγύρια ήταν σημαντικά για το εμπόριο.
Το κράτος συντηρούσε δρόμους, γέφυρες και καραβανσαράγια για τη διευκόλυνση του εμπορίου.
Στις πόλεις, έμποροι και βιοτέχνες οργανώνονταν σε συντεχνίες, οι οποίες ελέγχονταν από την οθωμανική εξουσία. Οι αγορές (παζάρια ή τσαρσιά) και τα χανιά ήταν κοινά κέντρα οικονομικής δραστηριότητας.
Το εμπόριο της Βενετίας και της Γένοβας περιορίστηκε σημαντικά στην ανατολική Μεσόγειο και Μαύρη Θάλασσα μετά τις οθωμανικές κατακτήσεις.
Πύργος: Οθωμανική Εποχή και Πρόσωπα
Σύμφωνα με τις παρεχόμενες πηγές, η ιστορία της πόλης του Πύργου κατά την Οθωμανική περίοδο ξεκινά γύρω στα 1510.
Περιοχές και Συνοικίες του Πύργου:
• Η πρώτη αναφερόμενη συνοικία είναι το Νιοχώρι, το οποίο αντιστοιχεί στη σημερινή περιοχή του Αγίου Σπυρίδωνα. Εκεί βρέθηκε το πηγάδι που συνδέεται με την ίδρυση της πόλης.
Διοικητική Κατάσταση του Πύργου:
• Αρχικά, η περιοχή της Ηλείας, στην οποία ανήκε ο Πύργος, αποτελούσε το Βιλαέτι της Γαστούνης μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτό το βιλαέτι είχε μετατραπεί σε τσιφλίκι των πριγκίπων του Οσμανικού Οίκου των Χοτομαναίων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα της Ηλείας, τη Γαστούνη, περί τα τέλη του 17ου και αρχές του 18ου αιώνα.
Αργότερα, ο Πύργος με 9 γύρω χωριά αποσχίστηκε από το Βιλαέτι της Γαστούνης και δημιούργησε το δικό του Βιλαέτι του Πύργου.
• Η οικονομική και στρατιωτική ισχύς των Χοτομαναίων της Γαστούνης υποχώρησε και επισκιάστηκε από τους Τουρκαλβανούς που κατείχαν την περιοχή του Λάλα. Μετά τα Ορλωφικά (1769), η δύναμη των Λαλαίων Τούρκων αυξήθηκε σημαντικά, καθώς απέκτησαν μεγάλες εκτάσεις γης και έγιναν οι πραγματικοί κύριοι της Ηλείας από το τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα.
Ονόματα Κατοίκων και Προυχόντων του Πύργου κατά την Οθωμανική περίοδο:
• Γεώργιος Τσορωτάς ή Τσερνοτάς (αργότερα Τσερνοτάμπεης): Ήταν ένας χωρικός από τα Τσορωτά Καλαβρύτων, ο οποίος, γύρω στα 1510, κατέβηκε στην περιοχή του σημερινού Πύργου. Βρήκε ένα θησαυρό από αρχαία χρυσά νομίσματα σε ένα πηγάδι στη συνοικία Νιοχώρι. Παρουσίασε τον θησαυρό στον Σουλτάνο Σελίμ Α΄ (1470-1520), ο οποίος τον αντάμειψε με τον τίτλο του μπέη (αφέντη) της περιοχής το 1512 και με απέραντες εκτάσεις γης. Ο Τσερνοτάμπεης έχτισε την κατοικία του, έναν ισχυρό πύργο, στον λόφο του Επαρχείου, από τον οποίο πήρε το όνομά του ο οικισμός. Πέθανε χωρίς απογόνους, με αποτέλεσμα η γη να περιέλθει στο Οθωμανικό κράτος και αργότερα να δωριστεί στο χαρέμι του Σουλτάνου, υπό την προστασία της Βαλινδέ (βασιλομήτορος).
• Οι Λαλαίοι Τουρκαλβανοί: Έχουν αναφερθεί σε σχέση με ένα άγνωστο περιστατικό στον Πύργο το 1817.
• Πρώτοι Οικιστές / Προύχοντες (Προεξέχουσες Οικογένειες):
◦ Οι Άχολοι από την Ήπειρο και τα Μεσόγεια.
◦ Οι τσελιγγάδες Βιλαεταίοι.
• Αργότεροι Οικιστές / Προύχοντες (Προεξέχουσες Οικογένειες):
◦ Οι Κρεστενίτες από τα Κρέστενα.
◦ Οι Στεφανόπουλοι, Βεργαίοι, Θεοδωρίδηδες, Ψημεναίοι, Σωτηρόπουλοι, Πιεραίοι από τη Δίβρη.
◦ Οι Δημακόπουλοι και Θεοχαρόπουλοι από τα Καλάβρυτα.
Πληθυσμός και Δημογραφικά Στοιχεία (1815):
• Ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ σημειώνει, στο πέρασμά του από τον Πύργο το 1815, ότι η πόλη αποτελούνταν από 900 οικίες με 1.000 οικογένειες και 7.000 κατοίκους, συμπεριλαμβανομένου ενός κινητού πληθυσμού τεχνιτών και εμπόρων.
Κοτζαμπάσηδες και Προύχοντες (Γενικότερο πλαίσιο): Ενώ ο όρος "κοτζαμπάσης" δεν αναφέρεται ρητά για συγκεκριμένα πρόσωπα του Πύργου στις παρούσες πηγές, δίνεται γενική πληροφορία για την ύπαρξη σημαντικών προσώπων στην Ηλεία κατά την Τουρκοκρατία.
• Οι Αγάδες και Μπέηδες καταδυνάστευαν τους κατοίκους της Ηλείας και άρπαζαν την περιουσία τους. Ένα συμφωνητικό ενοικίασης φόρων από έναν Αγά της Ηλείας αναφέρεται ως περιεχόμενο ενός ιστορικού βιβλίου.
• Υπήρχαν επίσης ορθόδοξοι άρχοντες, κυρίως στην Κωνσταντινούπολη αλλά και σε άλλες πόλεις και την ύπαιθρο, οι οποίοι πλούτιζαν, αποκτούσαν δύναμη, είχαν σχέσεις με την οθωμανική εξουσία, ασχολούνταν με το εμπόριο και νοίκιαζαν φόρους από το οθωμανικό κράτος. Αυτοί οι "άρχοντες" αποτελούσαν την άρχουσα τάξη εντός των χριστιανικών κοινοτήτων, στην οποία ανήκαν και οι κοτζαμπάσηδες.
• Γενικά, η οθωμανική κοινωνία ήταν ιεραρχημένη, με τους μουσουλμάνους να έχουν περισσότερα δικαιώματα από τους μη μουσουλμάνους (ζιμήδες), οι οποίοι πλήρωναν περισσότερους φόρους, όπως το χαράτσι. Παρά τις διακρίσεις, ορισμένοι ζιμήδες, συμπεριλαμβανομένων εμπόρων, κατάφεραν να αποκτήσουν σημαντική δύναμη και πλούτο, έχοντας έτσι μεγαλύτερη εξουσία από πολλούς μουσουλμάνους αγρότες.
Ώλενα: Μύθος, Ιστορία και Κάστρο της Ελένης.
Με βάση τις παρεχόμενες πηγές, η περιοχή της Ώλενας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας συνδέεται περισσότερο με θρύλους, αρχαιολογικά κατάλοιπα και παλαιές μνήμες παρά με συγκεκριμένες αναφορές σε πληθυσμιακά στοιχεία ή ονόματα κατοίκων της εποχής εκείνης.
Πιο συγκεκριμένα:
• Το τοπωνύμιο Ώλενα έχει ετυμολογική σχέση με το όνομα Ελένη, υποδηλώνοντας τον "τόπο που περιέχει την Ελένη, τον τόπο της Ελένης". Η τοπική προφορική παράδοση αναφέρει την "κυρά του κάστρου της Ώλενας, την Ελένη" ως μια πανέμορφη και τρομερή θηλυκή μορφή, νεράιδα και βασίλισσα, τη μονοβύζα Ελένη, που έσωσε το κάστρο της και την πόλη από τους "Σαρακηνούς" με ευφυές στρατηγικό τέχνασμα. Αυτές οι αφηγήσεις υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός πολύ παλαιού, ισχυρού και πλούσιου πολίσματος στην Ώλενα.
• Υπάρχει επίσης παράδοση ότι στην τοποθεσία "Παλιώλενα" κατοικούσαν στο δάσος κάποιοι αρχαίοι "άγριοι" άνθρωποι.
• Τα δομημένα ερείπια που δικαιολογούν αυτές τις μνήμες είναι το φράγκικο "κάστρο" της Ώλενας και η "Επισκοπή". Το κάστρο της Ώλενας είναι στην πραγματικότητα μια οχυρωματική πύλη σε έναν πανύψηλο και απροσπέλαστο δίλοβο λόφο.
• Η χριστιανική Μητρόπολη "Ηλείας και Ωλένης" φέρει το πανάρχαιο όνομα της Ώλενας/Ελένης/Γης, υποδηλώνοντας ίσως τη συνέχεια της λατρείας της Μητέρας-Γης-Ελένης στην περιοχή, ακόμη και παράλληλα με την επίσημη χριστιανική θρησκεία.
Οι πηγές, ενώ κάνουν εκτενείς αναφορές στην ιστορία και τη μυθολογία της Ώλενας, καθώς και σε αρχαιολογικά κατάλοιπα, δεν παρέχουν συγκεκριμένα ονόματα κατοίκων ή οικογενειών που διέμεναν στην Ώλενα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η αναφορά στον Ζαπίτη και σε τουρκικές οικογένειες αφορούσε γενικά τον Πύργο, όχι την Ώλενα ειδικά.
Επιπλέον, ο Δήμος Πύργου σήμερα περιλαμβάνει τη Δημοτική Ενότητα Ωλένης. Ο σχεδιασμός του Δήμου Πύργου για το μέλλον περιλαμβάνει την ενίσχυση του ρόλου του Γούμερου (οικισμού της Δ.Ε. Ωλένης) ως κύριου αγροτικού οικισμού με δομές υποδοχής τουριστών στο Δάσος της Φολόης, αναδεικνύοντας τον εναλλακτικό τουρισμό στην περιοχή. Αυτό δείχνει μια σύγχρονη προσέγγιση στην ανάπτυξη της περιοχής, αλλά δεν αναφέρεται σε ιστορικούς κατοίκους της Τουρκοκρατίας.
Ο Ζαπίτης: Τούρκοι στον Πύργο
Ο Ζαπίτης ήταν ένα από τα ελάχιστα Τουρκικά πρόσωπα που κατοικούσαν στον Πύργο κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκτός από αυτόν, υπήρχαν και μερικές άλλες τουρκικές οικογένειες που τον πλαισίωναν. Οι πηγές αναφέρουν ρητά ότι δεν κατοικούσαν πολλοί Τούρκοι στον Πύργο.
Οι πηγές δεν παρέχουν περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με την ταυτότητα του Ζαπίτη (π.χ., το πλήρες όνομά του, τον ρόλο του στην κοινωνία ή την περιουσία του), ούτε αναφέρουν αν υπάρχουν απόγονοί του σήμερα.
Με πηγές από το διαδίκτυο και αφηγήσεις κατοίκων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου