Το έγγραφο είναι ένα εξαιρετικά πολύτιμο και ζωντανό ιστορικό τεκμήριο. Πρόκειται για συμβολαιογραφικές πράξεις (συμβάσεις) για οικοδομικά έργα που συνήφθησαν στο νησί της Ύδρας το έτος 1819.
Ποιά ήταν όμως η ζωή στην Ύδρα την εποχή εκείνη;
Πως ζούσαν οι κάτοικοι έν’ όψει της Επαναστάσεως του’21 και ποιά ήταν η σχέση τους με τους Οθωμανούς;
Ας ζωντανέψουμε την Ύδρα του 1819 μέσα από τα μάτια των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται σε αυτό το το λιμάνι..
Φανταστείτε τον ήλιο του καλοκαιριού του 1819 να χτυπάει τα σπίτια, χτισμένα το ένα πάνω στο άλλο σαν ένα γιγαντιαίο αμφιθέατρο γύρω από το μικρό λιμάνι. Ο αέρας μυρίζει αλάτι, ρετσίνι από τα καράβια και τη σκόνη του ασβέστη. Οι Ύδραίοι, γεροδεμένοι και με βήμα βιαστικό, μοιάζουν να μην αντέχουν να χάσουν ούτε στιγμή από την ορμή που έχει πιάσει το νησί τους.
Στο λιμάνι, η θέα είναι εντυπωσιακή. Δίπλα σε ψαράδικα καΐκια,τεράστια εμπορικά πλοία , φορτωμένα με σιτάρι από την Ουκρανία, μετάξι από τη Συρία και βαμβάκι από την Αίγυπτο. Αυτά είναι τα εμπορικά φορτηγά των υδραίων εφοπλιστών, των νέων καπεταναίων του Αιγαίου. Ονόματα όπως Γιάννης Λάζαρος Πογιαντάς (από τον οποίο πιθανόν προέρχεται η υπογραφή στο πρώτο έγγραφο. Κουντουριώτης,Τομπάζης και Σαχίνης ακούγονται με σεβασμό και ζήλια. Αυτοί οι άνδρες, με τα πλούσια θωρακισμένα πλοία τους, έχουν γίνει ο μοχλός της οικονομίας. Τα κέρδη τους από τα ναυτιλιακά μονοπώλια είναι απίθανα και τώρα επενδύονται στο πιο σίγουρο από όλα τα αγαθά: την πέτρα του νησιού τους.
Παντού, από την παραλία μέχρι τις πλαγιές του βουνού, ακούγεται ένα συνεχές σφυροκόπημα από τον κρότο των εργαλείων των μαστόρων. Η Ύδρα δεν χτίζεται πλέον, ξαναχτίζεται. Οι παλιές μονόροφες κατοικίες γκρεμίζονται για να δώσουν τη θέση τους σε διόροφα και τριώροφα αρχοντικά με μεγάλα δωμάτια και περίτεχνα δέντρινα παράθυρα. Οι μαστόροι, όπως ο Μιχάλης Βασίλαινας, ο αδελφός του Γεώργης, ο Βασίλης Στρίμπερης και ο Κωνσταντίνης Βαρβαρίτης, είναι οι άλλοι πρίγκιπες αυτής της Υδραϊκής αναγέννησης. Έχουν στην πλάτη τους ολόκληρες ομάδες τεχνιτών, σφυριά τους λένε, και διαπραγματεύονται ισότιμα με τους πλούσιους εφοπλιστές.
Οι συμβάσεις που υπογράφονται στο συμβολαιογραφείο του νησιού (με άγνωστο σήμερα, τον Λάζαρo Πογιαντά, να λειτουργεί συχνά ως μάρτυρας και γραφέας) είναι λεπτομερείς και αμείλικτες. Όπως είδαμε, αν το τείχος που έκτισε ο μαστρο Γιάννης Ντέντας δεν αρέσει στον αφεντικό, ο Σταμάτης Γιάννης Γκιόκας Δοκός, οι μαστόροι οφείλουν να το γκρεμίσουν και να το ξαναχτίσουν με δικά τους έξοδα! Είναι ένας κόσμος που λειτουργεί με τη λογική της απόλυτης εμπιστοσύνης και της απόλυτης ευθύνης.
Σε ένα νησί χωρίς πηγές, το νερό είναι πιο πολύτιμο από το χρυσάφι. Κάθε νέο σπίτι χρειάζεται τη δική του στέρνα, μια τεράστια υπόγεια δεξαμενή για να μαζεύει τη βροχή από τις στέγες. Η κατασκευή τους είναι υψηλής τεχνολογίας για την εποχή. Οι τεχνίτες, όπως ο Κωνσταντίνης Βαρβαρίτης, εγγυώνται ότι η στέρνα θα κρατάει νερό («σάϊκη») για πέντε ολόκληρα χρόνια. Αν σκάσει, οφείλει να την ξαναφτιάξει δωρεάν. Χρησιμοποιούν ειδικά υλικά, όπως το «κουρασάνι» , ένα υγρό κονίαμα άριστης ποιότητας.
Η ζωή στην Ύδρα εκείνη την εποχή είναι μοναδική στον ελλαδικό χώρο. Δεν υπάρχουν φεουδάρχες ούτε Τούρκοι αγάδες. Η εξουσία ανήκει στους πλούσιους πλοιοκτήτες και στην τοπική αυτοδιοίκηση που εκλέγουν οι ίδιοι. Οι ναύτες και οι τεχνίτες, αν και δεν είναι πλούσιοι, είναι ελεύθεροι πολίτες με αξιοπρέπεια και διαπραγματευτική δύναμη. Το γεμεκλίκι, οι δύο μπότσες κρασί την ημέρα που παίρνουν οι εργάτες, δεν είναι μεροδούλι, είναι σύμβολο αμοιβαιότητας.
Αυτή η μικρή κοινωνία, χτισμένη πάνω στηντεχνογνωσία και ένα πρωτόγονο αλλά αποτελεσματικό κράτος δικαίου, ανέβαινε τα σκαλοπάτια γρήγορα. Λίγα χρόνια αργότερα, το ίδιο λιμάνι που φιλοξενούσε εμποροπλοία, θα έβγαζε πολεμικά πλοία.. Τα ίδια σφυριά που χτυπούσαν για να χτίσουν αρχοντικά, θα έφτιαχναν κανόνια. Και οι εφοπλιστές, οι μαστόροι και οι ναύτες, ενωμένοι από αυτό το αίσθημα της αυτοδυναμίας και της ελευθερίας, θα μετατρεπότανε στους ηρωικούς καπεταναίους και στρατιώτες του '21, δανείζοντας ολόκληρο το στόλο τους στον αγώνα.
Η Ύδρα του 1819 ήταν, λοιπόν, πολύ περισσότερο από ένα εμπορικό κέντρο. Ήταν ένα εργοστάσιο της νεοελληνικής ταυτότητας, κτισμένο με πέτρα, ασβέστη και μια αλύγιστη βούληση για πρόοδο και αυτονομία.
Αλλά ας διαβάσουμε τα έγγραφα της εποχής εκείνης και ας δούμε τι μπορεί να καταλάβουμε από την γλώσσα των Υδραίων του 1819.
Ακολουθεί η πλήρης μεταγραφή και ανασύνθεση του κειμένου από το αρχείο PDF, με τίτλους για κάθε συμβολαιογραφικό έγγραφο και με διαχωρισμό των σελίδων για μεγαλύτερη σαφήνεια.
—--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
—--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Συμφωνητικόν έναρξης οικοδομικών εργασιών του 1819
Σελίδα 1
ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΥΔΡΑ
45
Οικοδομή σπιτιού
Κώδικας Ν. 8, φ. 7β | 1819, 24 Αυγούστου
Με τους επίλοιπους συνδρόφους, όλοι τους έννέα, σφυριά τέσσαρα, συνεφώνησαν μετά τοῦ χατζη-Δημήτρη Μπογιατζῆ νά τοῦ οἰκοδομήσουν ἕνα ὁσπιτάκιον με λάσπην καὶ χορήγι εἰς τὰ ἀγκωνάρια. Τὸ νερόν καὶ τὸ χωρύγι ἔχουν νά τὸ κουβαλήσουν οἱ μαστόροι, ὁμοίως καὶ τὲς πέτρες. Τὸ χῶμα διά τὴν λάσπην καὶ ἡ μπαρούτη όσον ὑπάνῃ καὶ ἕνα ἀσκὶ διά νά κουβαλοῦν τὸ νερόν τοῦ οἰκοκύρη. Καὶ τελειώνοντας νά τὸ μετρήσουν εἰς πόσες πῆχες ἔβγῃ εἶναι εἰς χρέος ὁ ρηθεὶς χατζη-Δημήτρης νά πληρώση τοὺς μαστόρους πρὸς παράδες ἐβδομήντα τὴν κάθε πήχην, προσέτι καὶ διά γεμεκλίκι τὴν κάθε ἡμέραν δουλευτιάρικην δύο μπότζες κρασὶ καὶ οὐχὶ ἄλλο.
Ἐλαβον διά κάπαρον γρόσια 50. Καὶ οὔτως ὑπογράφονται.
24 Αὐγούστου.
Ετι ἔλαβον " 50
Ετι ἔλαβον " 40
Ετι ἔλαβον " 57. 30
Το όλον 197. 30
Η ἄνωθεν οἰκοδομὴ ἔγινεν πῆχες 113. Οἱ αὐτοὶ μαστόροι ἔλαβον τὰ τῶν πηγῶν σῶα, ὁμοῦ καὶ τὸ γεμεκλίκι τὸ κρασὶ καὶ ἐξώφλησαν καὶ οὔτως ὑπογράφονται.
8 Σεπτεμβρίου.
γιοργις κοραντος καὶ διμιτρια τελις μιν ἰξεβροντας να γραψουν βεβεονουν δια χιρος εμου λαζου πογιαντζις.
21
Στέρνα
Κώδικας Ν. 8, φ. 7β' | 1819, 31 Αυγούστου
Ο Κωνσταντῆς Γιάννη Βαρβαρίτης συνεφώνησε μετά τοῦ Τζώρτζου Μάρκου Χριστοφίλου νά τοῦ φτιάση μέσα εἰς τὸ δοπίτιόν του στέρναν, ἡ ὁποία νά βάλη νερόν βάθος μάκρος καὶ πλάτος ἴσια με τὰ ποδάρια τῶν καλουπίων, ἀχνάρια τῆς κάννας εἶκοσι δύο. Σκάψιμον, κτίσιμον, κουρασάνι καὶ εἰ τι ἄλλο χρειασθῆ νά οἰκοδομηθῆ ἡ αὐτὴ στέρνα καὶ όσον διάστημα ἔχει τοῦ μάκρους καὶ πλάτους, ἀπάνωθεν νά τὴν στρώση με φιλίπραν ἀνακατωμένην με χορήγι καὶ κοπανισμένην, ἐπάνωθεν τῆς φιλίπρας νά τὴν μυστρίση με κουρασάνι, ὁ ρηθεὶς Τζώρτζος διά αὐτὴν τὴν οἰκοδομὴν ἔχει νά τοὺς δώση γρόσια διακόσια πέντε, Νο 205, καὶ δύο ὄκάδες (μπαρούτη, καὶ τὴν γούρναν ὁπού ἔχουν νά μαζωχθοῦν τὰ νερά καὶ τὰ κιούγκια, τῶν ὁποίων τόσον γούρνας όσον καὶ κιουγκίων τὰ μαστορικά εἶναι τοῦ Κωνσταντῆ. Τὰ καλούπια τοῦ οἰκοκύρη. "Οταν ἐβγάλη τὰ καλούπια δὲν ἔχει χρέος ὁ Κωνσταντῆς νά μυστρίση. "Αν θελήση ὁ
Σελίδα 2
Τζωρτζος νά τό μυστρίση, δε πληρώση τόν ίδιον ή άλλον νά τό μυστρίση. Ύπάσχεται ό αύτός ρηθείς Κωνσταντίης είς πέντε χρόνους ή αυτή στέργα νά βαστά τό νερόν από κάτω έως άπάνω είς τά ποδάρια των καλουπίων, νά είναι σάϊκη. Είς τό διάστημα των πέντε χρόνων αν δεν έβγη σάϊκη και δεν βαστάζη τό νερόν χρέος ό Κωνσταντίης νά τήν ξαναφτιάση έξι ίδιων του, χωρίς νά δώση ό Τζωρτζος παρά. Και είς ένδειξιν και άσφάλειαν υπογράφεται.
31 Αύγούστου 1819.
Τά άνωθεν γρόσια 205 σήμερον τά έλαβεν και έξώφλησεν.
16 Ιανουαρίου 1820.
μαστροκοσταντιν γιανι βαβαρτι
Νέον οσπίτιον
Κώδικας Ν. 8, φ. 8α 1819, 31 Αυγούστου
Οί υπογεγραμμένοι άδέλφια Μιχάλης και Γεώργης Βασίλαινας συνεφώνησαν μετά τοῦ Σταμάτη Γιάννη Γκιόκα Δοκοῦ νά τοῦ οἰκοδομήσουν νέον οσπίτιον ἐκ θεμελίων ἔγγὺς τοῦ οσπιτίου Μιχάλη Τζάνη. "Ύψος και μάκρος και πλάτος δσον θελήση ό οἰκοκύρης. Τό τεῖχος νά είναι πλάτος και τό κτίσιμον ώσάν τοῦ μαγαζίου νέου καπετάν-Γεωργίου, και ὅταν δὲν ἀρέση τοῦ μαστροΓιάννη Ντέντε νά τόν κρεμίσουν και νά τόν ξανακτίσουν ἀνέξοδον τοῦ οἰκοκύρη. Σφυριά ἔχουν νά δουλεύσουν ἐννέα,. Η πέτρα και τό νερόν τῶν μαστόρων. Τό χῶμα, ἄμμον, χορήγι και ἕνας υπουργός νά φτιάσουν τήν λάσπην είναι τοῦ οἰκοκύρη. Και διά αὐτήν τήν οἰκοδομήν ἔχει νά πληρώση ό οἰκοκύρης τήν κάθε τεκτονικήν πήχην πρὸς παράδες ἐκατόν ὄκτώ, καὶ τοῦ κάθε σφυρίου τήν κάθε δουλευτιάρικην ἡμέραν πρὸς εἶκοσι τέσσαρους παράδες διά γεμεκλίκιν. Και είς ἑνδειξιν καὶ ἀσφάλειαν υπογράφονται. Πρὸς τούτοις ἔλαβον καὶ διὰ κάπαρον τριακόσια γρόσια, Νο 300.
31 Αύγούστου 1819.
μαστο μιχαλις κε μαστρ γιοργγις ιπόσκομε.
Τελικά πρόκειται για συμβολαιογραφικές πράξεις συμβάσεις για οικοδομικά έργα που συνήφθησαν στο νησί της Ύδρας το έτος 1819. ή συμφωνητικά οικοδομικών εργασιών όπως θα λέγαμε σήμερα.
Τα κείμενα είναι τρεις ξεχωριστές συμβάσεις που καταγράφηκαν στο συμβολαιογραφικό βιβλίο (Κώδικας) Νο 8 της Ύδρας. Οι συμβάσεις αφορούν:
Σύμβαση 45 (24/8/1819):Αναφορά στην οικοδόμηση ενός μικρού σπιτιού («οσπιτάκιον») για λογαριασμό του Χατζή-Δημήτρη Μπογιατζή από μια ομάδα 9 τεχνιτών (4 σφυριά και οι υπόλοιποι συνάδελφοι).
Σύμβαση 21 (31/8/1819): Αναφορά στην κατασκευή μιας στέρνας (δεξαμενή νερού) μέσα σε ένα σπίτι για λογαριασμό του Τζώρτζου Μάρκου Χριστοφίλου από τον Κωνσταντί Γιάννη Βαρβαρίτη.
Σύμβαση 22 (31/8/1819) & 23 (2/9/1819):Αναφορά στην οικοδόμηση ενός νέου σπιτιού από τα θεμέλια για λογαριασμό του Σταμάτη Γιάννη Γκιόκα Δοκού από τους αδελφούς Μιχάλη και Γεώργη Βασίλαινα και μια δεύτερη που ξεκινά με τον μαστόρ Βασίλη Στρίμπερη.
Χρονική Περίοδος (1819): Βρισκόμαστε λίγα χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1821. Η Ύδρα είναι στην ακμή της ναυτικής και εμπορικής της δύναμης. Η οικονομική ευημερία οδηγεί σε οικοδομικό μπούμ. Τα λεφτά από το εμπόριο επενδύονται στην κατασκευή σπιτιών, μαγαζιών και υποδομών (όπως στέρνες, κρίσιμες για ένα νησί με λίγο νερό).
Επαγγελματική Οργάνωση: Ο όρος «μαστόροι» (μάστορες) και «σφυριά» (αριθμός εργατών) δείχνει μια οργανωμένη αγορά εργασίας με ειδικευμένους τεχνίτες. Η συμμετοχή πολλών ατόμων σε ένα έργο δείχνει συνεργασίες («συνδρόφους»).
Οικονομικό Σύστημα: Η συναλλαγή γίνεται με γρόσια και παράδες (νόμισμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Η πληρωμή γίνεται είτε ανά μονάδα έργου (ανά «πήχη» - μονάδα μήκους ~0,75μ) είτε ανά ημέρα εργασίας. Η πρακτική του καπάρου (προκαταβολή) είναι σημαντική και καλά καθορισμένη.
Τα κείμενα είναι ένα εργαλείο τεχνιτών. Περιγράφουν λεπτομερειακά τις τεχνικές και τα υλικά:
Υλικά:Λάσπη (μείγμα χώματος/άμμου/νερού), χορήγι (ασβέστης), πέτρες, φιλίπρα = σκόνη, πιθανόν τσιμεντοκονία ή λεπτή άμμος), κουρασάνι= ένα αρχαίο τύπο υγρού κονιάματος).
Κατασκευές:Οι όροι «κτίσιμον», «μυστρίση», «στρώση», «σκάψιμον» δείχνουν τις φάσεις της εργασίας. Η στέρνα περιγράφεται με ακρίβεια (διαστάσεις, στεγανοποίηση, εγγύηση λειτουργίας για 5 χρόνια - «σάϊκη» = στεγνή, αδιαβροχοποίητη).
Προμήθεια Υλικών: Καθορίζεται ξεκάθαρα ποιος φέρνει τι: ο ιδιοκτήτης («οικοκύρης») παρέχει τα βασικά υλικά (χώμα, άμμο, ασβέστη) και μερικές φορές τον βοηθό για την ανάμειξη, ενώ οι τεχνίτες φέρνουν τις πέτρες και το νερό και εκτελούν τη δουλειά.
Νομική Ασφάλεια: Οι συμβάσεις είναι νομικά δεσμευτικές. Υπογράφονται («υπογράφονται») από τα μέρη και μάρτυρες. Περιλαμβάνουν ρήτρες, εγγυήσεις (για τη στέρνα) και κυρώσεις (αν το έργο δεν αρέσει στον προμηθευτή της εργασίας, υποχρεούνται να το γκρεμίσουν και να το ξαναχτίσουν δωρεάν!).
Κοινωνική Ιεραρχία: Εμφανίζονται τίτλοι όπως «χατζής» «καπετάνιος», που δείχνουν το κοινωνικό κύρος.
Αποζημίωση: Εκτός από το χρήμα, οι εργάτες λαμβάνουν και γεμεκλίκι (σε είδος αντάλλαγμα), συνήθως κρασί («δύο μπότζες κρασί» την ημέρα), πράξη που δείχνει μια πατριαρχική αλλά και φροντιστική σχέση εργασίας.
Αυτά τα κείμενα δεν είναι απλά «παλιά χαρτιά». Είναι μια φωτογραφία της καθημερινής ζωής και της οικονομίας της Ύδρας στην παρακμή της Οθωμανικής περιόδου. Δείχνουν:
1. Μια δυναμική και οργανωμένη αγορά κατασκευών.
2. Εξελιγμένη τεχνογνωσία στην οικοδομική τέχνη, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του νησιού (στέρνες).
3. Ένα νεωτερικό νομικό πλαίσιο για τις εμπορικές σχέσεις.
4. Την οικονομική ευημερία που επέτρεπε στους κατοίκους να επενδύουν σε ακίνητα.
Ως ιστορικό τεκμήριο, μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πώς λειτουργούσε η κοινωνία σε ένα πρακτικό, οικονομικό και τεχνικό επίπεδο, λίγα χρόνια πριν αυτή η ίδια κοινωνία παίξει καθοριστικό ρόλο στον αγώνα για την ανεξαρτησία.
δια χειρός αλεξίου
21.08.2025
Με πληροφορίες από το αχανές διαδίκτυο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου