H γνώση περί των φορέων ενός θεσμού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της φύσης και της λειτουργίας αυτού του ίδιου. Αν ληφθούν υπόψη η καταγωγή, η οικογενειακή δύναμη και τα αξιώματα που κατέλαβαν ορισμένοι προεστοί, τούτο μας βοηθάει να ερμηνεύσουμε στάσεις, συμπεριφορές, νοοτροπίες και αντιδράσεις τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Δεν προτιμήσαμε την απλή παράθεση ονομάτων των προεστών που αποδεδειγμένα διετέλεσαν κοινοτικοί άρχοντες, βεκίληδες ή μοραγιάνηδες. Η απομόνωσή τους από το μικρό τμήμα του κοινωνικού ιστού, το οποίο τους παρείχε ασφάλεια και δύναμη, ίσως δώσει παραμορφωτική εικόνα των πραγματικών τους διαστάσεων στο πολιτικό και κοινωνικό κάτοπτρο της εποχής τους. Τα άτομα τα οποία κατέκτησαν ή κληρονόμησαν πολιτική εξουσία στον κοινοτικό χώρο δρουν, σχεδόν πάντα, μέσα στα όρια της ανοχής που επιτρέπει η οικογενειακή συγκρότηση της συγκεκριμένης εποχής, και δεν σκέφτηκαν ποτέ να υπερβούν. Τούτο εξηγεί και το γεγονός ότι ενώ παρατηρούνται ενδοταξικές συγκρούσεις. συχνά σφοδρές και αιματηρές, εν τούτοις ο χώρος της οικογένειας παραμένει αδιατάρακτος. Εξάλλου, υπάρχουν άτομα που αποδεδειγμένα δεν κατέκτησαν κοινωνικά αξιώματα, όπως ο Κανέλλος Δεληγιάννης, κι όμως κανείς δεν διανοείται να τους θεωρήσει εκτός κοινοτικής ζωής.
Σε διάφορα σχετικά ιστορικά έργα γίνεται απλή αναφορά στις σημαντικότερες προυχοντικές οικογένειες. Τούτο οφείλεται είτε σε άγνοια του υπάρχοντος υλικού είτε σε αδυναμία παράθεσής του. Ο Μ.Β. Σακελαρίου έγραφε: ” Βεβαίως δεν δυνάμεθα να γνωρίζομεν, ουδέ, και αν εγνωρίζομεν, να παραθέσωμεν πάντα τα ονόματα αυτών”. Για το πρώτο χρειαζόταν οπωσδήποτε ενδελεχής έρευνα, ενώ για το δεύτερο υπάρχει δικαιολογία: η εργασία του Σακελλαρίου δεν αφορούσε αποκλειστικά την αυτοδιοίκηση. Δεν νομίζουμε πάλι ότι μόνο οι σημαντικότερες οικογένειες κάθε επαρχίας αξίζει να σκιαγραφηθούν. Κοντά σ’ αυτές δρουν και μικρότερες, αλλά και οι απλοί προεστοί των χωριών και κωμοπόλεων, οι οποίοι είναι φορείς δύναμης, έστω και μικρής ή περιορισμένης. Μεταξύ όλων αυτών δημιουργούνται ποικιλόμορφες σχέσεις συνεργασίας, αλληλεπιδράσεις και επικοινωνίες σε διάφορους τομείς (πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό κ. ά ), κι αν αγνοήσουμε τις σχέσεις αυτές και δείξουμε επιλεκτική διάθεση στην παρουσίαση των φορέων, θα έχουμε χάσει μια όχι απλώς χρήσιμη, αλλά και απαραίτητη προϋπόθεση για επιτυχή ερμηνευτική προσπάθεια.
Οι πηγές για τη συγκρότηση γενεαλογικών δέντρων του πελοποννησιακού αρχοντολογίου είναι ανεπαρκείς. Δεν είναι πολλά ούτε πλούσια τα οικογενειακά αρχεία που σώθηκαν, γραπτές πηγές καταστράφηκαν σε πολεμικές και άλλες ανώμαλες καταστάσεις, το προϊδιοκτησιακό καθεστώς γαιοκτησίας δεν απαιτούσε τεκμηρίωση βάθους. Όλα αυτά συνέβαλαν στην έλλειψη οικογενειακής μνήμης πέρα από δύο το πολύ γενεές. Το μεγάλο κενό στην απώτερη οικογενειακή ιστορία έσπευσαν να καλύψουν οι επίγονοι: “Αυτοί άμα εξελέγοντο προεστώτες των επαρχιών, φρόντιζον να διατηρήσωσι την αρχή του προεστώτος εις την οικογένειά των , και εστερεώθησαν εις τας επαρχίας , και ωνομάζοντο άρχοντες και προύχοντες και άριστοι και ευγενείς, ενώ οι πλειότεροι κατήγοντο από γονείς ιδιώτας και δεν είχον τίποτε κοινόν με τους καλώς εννοούμενους αρίστους και ευγενείς…” (Σπηλιάδης, Α΄229).Είναι ευνόητο ότι τέτοιες φιλοτιμίες, που δυστυχώς παρέσυραν αρκετούς μελετητές στο παρελθόν, δεν μπορεί να έχουν θέση σ’ ένα επιστημονικό έργο. Αυτό που προέχει είναι η επισήμανση και αποδελτίωση των πηγών που προσφέρουν σχετικό υλικό (έγγραφα, απομνημονεύματα, έργα τοπικής ιστοριογραφίας) και τούτο επιχειρούμε παρακάτω αναφερόμενοι ειδικώς στους κοτζαμπάσηδες της Αρκαδίας.
Τριπολιτσά
Οι Τριπολιτσιώτες κυρ Κανέλλος Ταπεινός και κυρ Ανδρέας Μειζότερος (1613) πιθανότατα είναι δύο άρχοντες της πρώτης Τουρκοκρατίας. Κατά το ΙΗ΄ αιώνα δύο ήταν οι σημαντικότερες οικογένειες της Τριπολιτσάς που μοιράζονταν την τοπική πολιτική εξουσία και αντιμάχονταν συχνά: οι συγγενικές Κουγιά και Βάρβογλη.
Ειδήσεις για την οικογένεια Σουγιά έχουμε από το έτος 1737, όταν ο Τριπολιτσιώτης κυρ Δημητράκης Κουγιάς, προφανώς επίσημο πρόσωπο, έγραφε στον κτητορικό κώδικα της μονής Αιμυαλούς της Δημητσάνας να μνημονεύεται τ’ όνομά του και τ΄ όνομα του πατέρα του Ιωάννη. Από δικαιοπραξίες πληροφορούμαστε τα ονόματα των Θανάση (1784) και Γιώργη Κουγιά (1785), οι οποίοι ήταν ίσως αδέλφια ή και τέκνα του κυρ Δημητράκη. Λίγο πριν από τον Ιούνιο του 1758 δολοφονήθηκε ο προεστός της Τριπολιτσάς Πάνος Κουγιάς, ο οποίος είχε φορολογικές διαφορές με τον πανίσχυρο Χαλίλμπεη της Κορίνθου. Το 1764 θανατώθηκε από τους Τούρκους “ως φίλος του Ανανία” ο προεστός Κωνσταντίνος-Κωστούλος Κουγιάς με σκοπό την κατατρομοκράτηση του πληθυσμού. Τέκνα του : Μαρία, σύζυγος του δραγομάνου Ιωάννη Παλαμήδη και μητέρα του Ρήγα, η οποία μετά το θάνατο του άντρα της παντρεύτηκε το δραγομάνο Θεοδόσιο Μιχαλόπουλο. Νικηφόρος , μητρ. Αμυκλών και Τριπολιτζάς. Βασίλειος, κατά μία πηγή “μελλόνυμφος της θυγατρός του Ιωάννη Σαρμουκάση, Ελένης”. Σωτήρος, προεστός της Τριπολιτσάς, νεαρότερος του Νικηφόρου στην ηλικία, με πλούσια πολιτική δράση 60 ετών αλλά και οικτρό τέλος, αφού δολοφονήθηκε μετά την άλωση της Τριπολιτσάς από Έλληνα οπλαρχηγό. Πέθανε σε ηλικία 80-85 ετών.
Η οικογένεια Βάρβογλη κατάγεται, σύμφωνα με χειρόγραφες σημειώσεις απογόνων της, από τις Σέρρες της Μακεδονίας. Για τους γενάρχες της δεν έχουμε εξακριβωμένες πληροφορίες. Ο Δημ. Κ. Βαρδουνιώτης, αντλώντας μάλλον από την προφορική παράδοση, γράφει ότι στο στρατό του Μοροζίνι που εκδίωξε τους Τούρκους από την Πελοπόννησο (1684-1688) υπηρετούσε ως αξιωματικός ο Κωνσταντίνος Βάρβογλης και ο γιος του Αλέξανδρος, εκ των οποίων ο δεύτερος εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Τριπολιτσά . Τούτου γιος ήταν ο Νικολάκης, προεστός, και βεκίλης στην Κωνσταντινούπολη μετά το 1715 (+1729). Περισσότερες πληροφορίες έχουμε για τους εφεξής Βαρβογλάιους. Ανιψιός του Νικ. Βάρβογλη, ο Παναγιώτης (γενν. 1702), υπήρξε προεστός με μεγάλη δύναμη. Ανώνυμος βιογράφος του, προφανώς απόγονός του, τον αναφέρει ως γόνο έξοχης και εύπορης μακεδονικής οικογένειας, ο οποίος έκανε εμπόριο για πολλά χρόνια στην Οδησσό.
Από εκεί κατέβηκε στην Τριπολιτσά, όπου αναδείχθηκε προεστός. Απαγχονίστηκε το 1767 από τους Τούρκους. Ο γιος του Γεώργιος γεννήθηκε στην Τριπολιτσά το 1734 και, αφού εκπαιδεύτηκε στην πατρίδα του, αποδήμησε στις Σέρρες κοντά στους συγγενείς του κι από εκεί στη Ρωσία, όπου με το εμπόριο απέκτησε μεγάλη περιουσία. Όταν επέστρεψε στην Τριπολιτσά, έγινε προεστός της πόλης. Μετά την αποτυχούσα επανάσταση του1769 ανασκολοπίστηκε μαζί με το θείο του Άνθιμο, μητροπολίτη Τριπολιτσάς (1770), ο δε αδελφός του Αλέξανδρος “εκρεουργήθη” στη φυλακή. Η περιουσία τους δημεύθηκε και το σπίτι τους κατεδαφίστηκε. Μετά το θάνατο του Γεωργίου Βάρβογλη, η γυναίκα του Χριστίνα, κόρη του προεστού της Βυτίνας Μερκούρη, με το γιο της Γεώργιο, κατέφυγαν στο πατρικό της σπίτι. Ο Γεώργιος Βάρβογλης κατέγινε με εμπορικές και κυρίως οικονομικές επιχειρήσεις και με τη δύναμη που απέκτησε έγινε προεστός Τριπολιτσάς και βεκίλης. Έλαβε μέρος στην Επανάσταση του1821 μαζί με τα παιδιά του Σωτηράκη και Παναγιώτη (25.1.1799-1.4.1870), τα οποία απέκτησε από το γάμο του με την Άννα Αντωνοπούλου από τη λακωνική Κοτίτσα, ανιψιά του Σωτήρου Κουγιά.
Σημαίνων προεστός στο β΄ ήμισυ του ΙΗ΄ αιώνα είναι ο πλούσιος Τριπολιτσιώτης Αναγνώστης Τούρτουλας. Πρώτη μνεία του ως προεστού γίνεται σε δικαιοπραξία του έτους 1788. Πέθανε στις 22.12.1799. Στην ίδια πόλη διετέλεσε προεστός ο Αντώνης Λουκάς (1799). Παλαιά οικογένεια προεστών ήταν οι Χρηστακόπουλοι, δεν έχουμε όμως πληροφορίες για παλαιότερα μέλη της. Ο Βασ. Χρηστακόπουλος ήταν πεθερός του Νικ. Ταμπακόπουλου, έγινε προεστός το 1821 και έδρασε πολιτικώς κατά τον αγώνα και μετέπειτα. Άγνωστο είναι αν υπήρξε προεστός ο Σέκερης, ίσως πατέρας των τριών αδελφών Σέκερη, ο οποίος δολοφονήθηκε από Τούρκο την 4η Απριλίου 1798. Ας σημειωθεί ότι σε δικαιοπραξία του έτους1814 αναφέρεται ο “μακαρίτης Κυριαζής κοτζάμπασης”. Προεστός του χωριού Αγιωργίτικα ήταν ο παπα-Βασίλειος Διαμαντόπουλος, τον οποίο διαδέχτηκε το 1810 ο γιος του Διαμαντής παπα-Βασιλείου.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Ο συγγραφέας του παραπάνω άρθρου στηρίχθηκε σε υλικό αντλημένο από τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο “Οι Κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου κατά τη δεύτερη Τουρκοκρατία 1715-1821”, η οποία έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις “Ηρόδοτος”.
archive.org
cognoscoteam.gr
