Και όμως γυρίζει>>>Ρώμη, 22 Ιουνίου 1633 – Η καταδίκη του Γκαλιλέο Γκαλιλέι

Τον Ιούνιο του 1633, ύστερα από δίκη που διάρκεσε περίπου δύο μήνες, η Αγία Έδρα καταδίκασε τον Γαλιλαίο για τις θέσεις που υποστήριξε εντός του Διαλόγου του, επιβάλλοντας του τον αφορισμό και απαγορεύοντάς του να ασχοληθεί περαιτέρω με την αστρονομία. Το κείμενο που ακολουθεί αναφέρει την καταδίκη και την αιτιολόγησή της.

Δικαστήριο της Ιερός Εξέτασης

Καταδικαστική απόφαση

Ρώμη, 22 Ιουνίου 1633

Εμείς, ο Γκασπάρο με τον τίτλο του Αγίου Σταυρού στην Ιερουσαλήμ Βοργία, ο αδελφός Φελίτσε Τσεντίνο με τον τίτλο της Σάντα Αναστάζια, ο επονομαζόμενος ντ’ Άσκολι, ο Γκουίντο με τον τίτλο της Σάντα Μαρία ντελ Πόπολο Μπενιβόλιο, ο αδελφός Ντεζιντέριο Σκάλια με τον τίτλο του Σαν Κάρλο, ο επονομαζόμενος της Κρεμόνα, ο αδελφός Αντόνιο Μπαρμπερίνο, ο επονομαζόμενος ντι Σαν Ονόφριο, ο Λαουντίβιο Ζάκια με τον τίτλο του Σαν Πιέτρο του Βίνκολι, ο επονομαζόμενος Σαν Σίστο, ο Μπερλινγκέρο με τον τίτλο του Σαν Αγκοστίνο Τζέσο, ο Φαμπρίτσιο με τον τίτλο του Σαν Λορέντσο του Πάνε και Πέρνα Βεροσπίο, οι επονομαζόμενοι Ιερείς, ο Φραντσέσκο με τον τίτλο του Σαν Λορέντσο του Νταμάσο Μπαρμπερίνο, και ο Μάρτσιο της Σάντα Μαρία Νόβα Τζινέτο, διάκονοι, μέσω της φιλευσπλαχνίας του θεού, της Αγίας Ρωμαϊκής Καθολικής Εκκλησίας, σε ολόκληρη τη χριστιανική επικράτεια ενάντια στην αιρετική διαφθορά τιθέμεθα γενικοί Ιεροεξεταστές της Αγίας Αποστολικής Έδρας, ειδικά εκλεγμένοι.

O Γαλιλαίος στην Ιερά εξέταση -Joseph-Nicolas Robert-Fleury – 1847

Εσύ, Γκαλιλέο, πρωτότοκε γιε του Βιντσέντσο Γκαλιλέι, εκ Φλωρεντίας, σε ηλικία 70 ετών, καταγγέλθηκες το 1615 σε αυτή την Αγία Έδρα, πως υποστήριξες ως αληθινό ένα κίβδηλο δόγμα, το οποίο διδάσκεται από ορισμένους, σύμφωνα με το οποίο ο Ήλιος είναι το κέντρο του κόσμου και ακίνητος, και ότι η Γη κινείται επίσης ημερησίως, πως είχες μαθητές στους οποίους δίδασκες το ίδιο δόγμα, πως σχετικά με αυτό είχες αλληλογραφία με ορισμένους μαθηματικούς της Γερμανίας, πως είχες δώσει στον Τύπο ορισμένες επιστολές με τον τίτλο Περί των ηλιακών κηλίδων, στις οποίες εξηγούσες το ίδιο δόγμα ως αληθινό, πως στις αντιρρήσεις που σου προβάλλονταν κατά καιρούς, με βάση την Αγία Γραφή, απαντούσες χλευάζοντας τη Γραφή.

Ακολούθως παρουσιάστηκε ένα αντίγραφο γραπτού σου, υπό μορφή επιστολής, το οποίο λεγόταν πως γράφηκε από εσένα προς έναν από τους εν λόγω μαθητές σου, και σε αυτό, ακολουθώντας τη θέση του Κοπέρνικου περιέχονται διάφορες προτάσεις ενάντια στο πραγματικό νόημα και την αυθεντία της Αγίας Γραφής, θέλοντας γι’ αυτόν τον λόγο το Ιεροδικείο να προνοήσει για την αταξία και τη βλάβη που προερχόταν απ’ όλα αυτά και αυξανόταν ολοένα και περισσότερο με την προκατάληψη της Αγίας Έδρας, της εντολής του Κυρίου ημών και των Εξοχότατων και Σεβασμιότατων Καρδιναλίων της Ανώτατης και Οικουμενικής Ιεράς Εξέτασης, καταρτισμένοι θεολόγοι γνωμοδότησαν ως προς τις δύο προτάσεις της σταθερότητας του Ήλιου και της κίνησης της Γης, ως εξής:

Το ότι ο Ήλιος είναι το κέντρο της Γης και αδρανής ως προς την τοπική κίνηση είναι μια παράλογη πρόταση, εσφαλμένη φιλοσοφικά και αιρετική μορφολογικά, για να εκφραστεί ενάντια στην Αγία Γραφή.

Το ότι η Γη δεν βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου και δεν είναι ακίνητη, αλλά ότι κινείται επιπροσθέτως σε ημερήσια κίνηση, είναι ομοίως μια παράλογη πρόταση, εσφαλμένη φιλοσοφικά και αιρετική μορφολογικά, και στη θεολογία θεωρείται τουλάχιστον εσφαλμένη ως προς το σκέλος της πίστης.

θέλοντας όμως να προβούμε με καλοσύνη όσον αφορά εσένα, διακηρύχθηκε από την Ιερά Σύνοδο που διεξήχθη ενώπιον του Κυρίου ημών στις 25 Φεβρουάριου 1616, ότι ο Εξοχότατος Καρδινάλιος Μπελαρμίνο διατάσσει εσένα να εγκαταλείψεις ολοσχερώς την προαναφερθείσα εσφαλμένη άποψη, και να την αποποιηθείς, η αποστολή της Αγίας Έδρας διατάσσει να σου γίνει δίδαγμα να εγκαταλείψεις το προαναφερθέν δόγμα, και σου απαγορεύει να το διδάσκεις σε άλλους και να το υπερασπίζεσαι και να το διαπραγματεύεσαι, και αν δεν συμμορφωθείς με αυτή την εντολή, θα τιμωρηθείς με φυλάκιση.

Και είσαι υποχρεωμένος για την εκτέλεση αυτής της εντολής, από την επόμενη ημέρα της ανακοίνωσής της, στο μέγαρο της δικαιοσύνης παρουσία του προαναφερθέντος Εξοχότατου Καρδινάλιου Μπελαρμίνο, εφόσον από τον ίδιο τον Κύριο Καρδινάλιο της Αγίας Έδρας σού ανακοινώθηκε η εντολή, παρουσία του νοτάριου και των μαρτύρων, ότι πρέπει να εγκαταλείψεις αυτή την εσφαλμένη γνώμη ολοσχερώς, και ότι στο μέλλον δεν μπορείς ούτε να την εκφράζεις ούτε να την υποστηρίζεις ούτε να τη διδάσκεις με οποιονδήποτε τρόπο, ούτε προφορικώς ούτε γραπτώς: και αφού υποσχεθείς ότι θα υπακούσεις, θα σου δοθεί η άδεια να φύγεις.

Και αφού αποκρουστεί αυτό το ολέθριο δόγμα και δεν πάει παρακάτω έρποντας σε σοβαρή παρανόηση της Καθολικής αλήθειας, θεσπίστηκε διάταγμα από την Ιερά Σύνοδο που ορίζει ότι απαγορεύονται τα βιβλία που πραγματεύονται αυτό το δόγμα, και αυτό διακηρύσσεται εσφαλμένο και συλλήβδην αντίθετο με την Αγία και θεία Γραφή.

Επίσης εδώ παρουσιάστηκε πρόσφατα ένα βιβλίο, το οποίο τυπώθηκε στη Φλωρεντία το προηγούμενο έτος, η αναγραφή του οποίου υποδείκνυε εσένα ως συγγραφέα του, με τον τίτλο Διάλογος του Γκαλιλέο Γκαλιλέι περί των δύο Μεγίστων Συστημάτων του κόσμου, του Πτολεμαϊκού και του Κοπερνίκειου. Και πληροφορηθήκαμε από την Ιερά Σύνοδο ότι με τη διάδοση αυτού του βιβλίου κάθε μέρα εδραιωνόταν και διαδιδόταν η εσφαλμένη άποψη σχετική  με την κίνηση της γης και τη σταθερότητα του Ηλίου

Το -εν λόγω βιβλίο διερευνήθηκε επιμελώς, και σε αυτό εντοπίστηκε η υπέρβαση της προαναφερθείσας εντολής που  σου δόθηκε, καθώς στο βιβλίο αυτό υπερασπίζεσαι την ήδη καταδικασμένη άποψη που διακηρύχθηκε ενώπιον σου, και με διάφορες περιστροφές επιχειρείς να πείσεις ότι την αφήνεις ως μη οριστική και ανοικτά πιθανή, γεγονός που είναι μέγιστο σφάλμα, καθώς δεν μπορεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο να είναι πιθανή μια άποψη που διακηρύσσεται και ορίζεται ως αντίθετη με τη θεία Γραφή,

Για τον λόγο αυτόν καλείσαι σε αυτό το Ιεροδικείο, πιο οποίο με δική σου κρίση, αφού εξετάσεις αυτό το βιβλίο, θα αναγνωρίσεις πως συντέθηκε από εσένα και δόθηκε προς εκτύπωση.

• Ομολόγησε ότι, δέκα ή δώδεκα χρόνια πριν περίπου, αφότου διατύπωσες την εν λόγω θεωρία, άρχισες να γράφεις το εν λόγω βιβλίο.
• Ομολόγησε ότι αναζήτησες δυνατότητες να το τυπώσεις, χωρίς ωστόσο να επισημάνεις ποιοι σου έδωσαν αυτές τις δυνατότητες, ότι είχες εντολή να μην εκφράζεις, ούτε να υποστηρίζεις ούτε να διδάσκεις με οποιονδήποτε τρόπο το δόγμα αυτό.
• Ομολόγησε ομοίως ότι η γραφή αυτού του βιβλίου είναι σε ορισμένα σημεία τόσο εκτεταμένη με τέτοια μορφή, που ο αναγνώστης θα μπορούσε να διαμορφώσει την εντύπωση ότι τα θέματα που είναι εσφαλμένα εκφράστηκαν έτσι, ότι περισσότερο λόγω της αποτελεσματικότητάς τους είναι ικανά να δεσμεύσουν και δεν είναι εύκολο να λυθούν.
• Απολογήσου ότι υπέπεσες σε τόσο ξένο προς την πρόθεσή σου σφάλμα, όπως είπες, γράφοντας σε διάλογο και συναινώντας φυσικά ότι κάποιος έχει τις δικές του αποχρώσεις και δείχνει πιο οξυδερκής από τους κοινούς ανθρώπους όταν βρίσκει, ακόμα και μέσα από εσφαλμένες προτάσεις, ευφυείς και προφανείς λόγους με κάποια πιθανότητα.

Πορτρέτο του Galileo Galilei (1564-1642), Φυσικός, Μαθηματικός, Αστρονόμος και Φιλόσοφος -Allan Ramsay – 1757

Και σου δόθηκε μια αρμόζουσα διορία για να ετοιμάσεις την υπεράσπισή σου, εσύ προσκόμισες ένα πιστοποιητικό με τον γραφικό χαρακτήρα του Εξοχότατου κυρίου Καρδινάλιου Μπελαρμίνο, με το οποίο, όπως ισχυρίστηκες, ήθελες να υπερασπιστείς τον εαυτό σου έναντι των συκοφαντιών των εχθρών σου, που σε κατηγορούσαν ότι αφορίστηκες και τιμωρήθηκες από την Αγία Έδρα, καθότι στο εν λόγω πιστοποιητικό δηλώνεται ότι δεν είχες αφορισθεί ούτε τιμωρηθεί, παρά μόνο η δήλωση από την Αγιότητά του που είχε δημοσιευθεί στην Ιερά Σύνοδο, στην οποία δηλώνεται ότι το δόγμα σχετικά με την κίνηση της Γης και της σταθερότητας του Ήλιου είναι αντίθετο προς τις Άγιες Γραφές, γι’ αυτό δεν μπορεί ούτε να υποστηριχθεί ούτε να στηριχθεί.

Και, καθώς σε αυτό το πιστοποιητικό δεν εμπεριέχεται αναφορά και στις δύο προτάσεις της αγωγής, δηλαδή στη φράση που αφορά την καθ’ οιονδήποτε τρόπο διδασκαλία, ισχυρίστηκες πως πρέπει να πιστέψουμε ότι κατά τη διάρκεια των δεκατεσσάρων και δεκαέξι ετών είχες χάσει κάθε μνήμη, γι αυτό δεν ανέφερες κάτι σχετικά στην αγωγή όταν ζήτησες άδεια να τυπώσεις το βιβλίο σου.

Και όλα αυτά δεν τα είπες για να απολογηθείς για το σφάλμα σου, αλλά οφείλονται περισσότερο σε ματαιόδοξη φιλοδοξία παρά σε κακοβουλία. Το πιστοποιητικό του όμως που το προσκόμισες προς υπεράσπισή σου, επιβάρυνε περισσότερο την ενοχή σου, καθότι, παρόλο που σε αυτό δηλώνεται ότι μια τέτοια άποψη είναι ενάντια στην Αγία Γραφή, δεν τόλμησες ωστόσο να την υπερασπιστείς και να επιχειρηματολογήσεις σχετικά με αυτήν. Ούτε η άδεια την οποία εντέχνως και δολίως απέσπασες σε εξασφαλίζει, εφόσον δεν επισήμανες την εντολή που σου είχε δοθεί.

Και καθώς μας φάνηκε ότι δεν είχες πει την πλήρη αλήθεια όσον αφορά τις προθέσεις σου, σκεφτήκαμε ότι ήταν απαραίτητο να σε υποβάλουμε σε αυστηρή εξέταση. Στην οποία ωστόσο χωρίς καμία προκατάληψη όσον αφορά τα όσα ομολόγησες και αντέταξες, όπως προαναφέρθηκε, σχετικά με τις προθέσεις σου, απάντησες σαν σωστός Καθολικός.

Έτσι, αφού είδαμε και λάβαμε ώριμα υπόψη την αξία της υπόθεσής σου, με τις προαναφερθείσες ομολογίες και επεξηγήσεις σου και όλα όσα δικαίως έπρεπε να εξεταστούν και να ληφθουν υπόψη, καταλήξαμε στην κάτωθι υπογεγραμμένη καταδίκη.

Επικαλούμενοι, ως εκ τούτου, το ιερότατο όνομα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και της δοξασμένης Μητέρας του, της Παρθένου Μαρίας, μέσω αυτής της τελικής καταδίκης, στην οποία συνεδρίασαν προς κρίση μαζί με τη Σύνοδο και την αρωγή των Σεβασμιότατων Διδασκάλων της ιεράς θεολογίας και Διδασκάλων και. των δύο νόμων, ως συμβούλων, συμβάλλουμε με αυτά τα έγγραφα στην υπόθεση και στις σχετικές κατηγορίες που παρουσιάστηκαν ενώπιον μας, μεταξύ του Μεγαλοπρεπούς Κάρλο Σιντσέρι, Διδασκάλου και των δύο νόμων, φορολογικού εισαγγελέα της αγίας Έδρας, από τη μία πλευρά, και εσού, Γκαλιλέο Γκαλιλέι, του προαναφερθέντος, από την άλλη. Αποφαινόμαστε, αναγγέλλουμε, καταδικάζουμε και δηλώνουμε ότι εσύ, ο προαναφερθείς Γαλιλαίος, λόγω των στοιχείων που οδήγησαν στη δίκη, και όσων ομολόγησες σχετικά, έθεσες τον εαυτό σου στην κρίση αυτής της Αγίας Έδρας με τη σφοδρή υποψία της αίρεσης, δηλαδή ότι στήριξες και πίστεψες ένα εσφαλμένο δόγμα και αντίθετο προς τις Ιερές και θείες Γραφές, ότι ο Ήλιος είναι το κέντρο της Γης και ότι δεν κινείται από την Ανατολή προς τη Δύση, και ότι η Γη κινείται και δεν είναι το κέντρο του κόσμου, και ότι μπορεί να στηρίξει κανείς και να υπερασπιστεί ως πιθανή μια γνώμη αφότου αυτή κηρυχθεί και οριστεί ως αντίθετη προς την Αγία Γραφή.

Κατά συνέπεια, έχεις υποστεί όλες τις λογοκρισίες και τις ποινές που έχουν επιβληθεί και γνωστοποιηθεί από τους ιερούς κανόνες και άλλους θεσμούς, γενικούς και ειδικούς, ενάντια σε τέτοιους παραβάτες. Για τον λόγο αυτόν, είμαστε σε θέση να σου δώσουμε άφεση, υπό τον όρο, πρώτα, με ειλικρίνεια στην καρδιά σου και απροσποίητη πίστη, ενώπιον μας, να αποκηρύξεις, να καταραστείς και να αποστραφείς τα προαναφερθέντα σφάλματα και τις προαναφερθείσες αιρέσεις και κάθε άλλο σφάλμα και κάθε αίρεση ενάντια στην Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, με τρόπο και μορφή που θα σου υποδείξουμε.

Και προκειμένου αυτό το σοβαρό και επιζήμιο σφάλμα σου και παράβαση να μην παραμείνουν ατιμώρητα και να είσαι περισσότερο προσεκτικός στο μέλλον και να αποτελέσεις παράδειγμα για τους άλλους ώστε να απόσχουν από παρόμοιες παραβάσεις, διατάζουμε το βιβλίο «Διάλογοι του Γκαλιλέο Γκαλιλέι» να απαγορευθεί με δημόσιο διάταγμα.

Σε καταδικάζουμε στην τυπική φυλάκιση από αυτή την Αγία Έδρα σύμφωνα με την κρίση μας και ως εξιλαστήρια μετάνοια ορίζουμε επί τριετία να έρχεσαι μία φορά την εβδομάδα και να επαναλαμβάνεις τους επτά ψαλμούς μετανοίας. Διατηρούμε την ελευθερία να περιορίσουμε, τροποποιήσουμε ή αποσύρουμε πλήρως ή μέρος των προαναφερθεισών ποινών και μετανοιών.

Ούτως αποφαινόμαστε, διακηρύττουμε, καταδικάζουμε, διατάσσουμε, εντελλόμαστε και εξασφαλίζουμε με αυτόν και με κάθε δυνατό τρόπο και μορφή αυτό που δικαίως μπορούμε και οφείλουμε.

Ούτως κηρύττουμε οι κάτωθι υπογεγραμμένοι Καρδινάλιοι:

F. Cardinalis de Asculo

G. Cardinalis Bentivolus

Fr. D. Cardinalis Cremona

Fr. Ant. s Cardinalis S.Honuphrii

B. Cardinalis Gipsius

F. Cardinalis Verospius

M. Cardinalis Ginettus

G. Galileo, Opere, επιμέλεια Fernando Flora, Ricciardi, Torino -1953

Umberto Eco Riccardo Fedriga – Η ιστορία της φιλοσοφίας

ΠΗΓΗ

Το κόστος της δυσπιστίας

Πριν από λίγες ημέρες έγραφα ότι μία από τις μεγάλες δομικές αλλαγές του τελευταίου αιώναείναι η παρακμή των μεγάλων αφηγημάτων και ιδεολογιών και η σταδιακή απώλεια πολιτικής ισχύος και νομιμοποίησης παραδοσιακών φορέων εξουσίας, όπως το Στέμμα, η Εκκλησία, ο στρατός και το κράτος. Τις δύο βασικές αιτίες της παρακμής αυτής θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε θετικές.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου αναγνωρίζονται πλέον ως θεμέλια της κοινωνίας (έστω στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, εάν όχι παντού· έστω θεωρητικά, εάν όχι πάντα στην πράξη), θέτοντας έτσι ασφυκτικούς περιορισμούς στη δυνατότητα των φορέων ισχύος να ασκούν εξουσία, δηλαδή βία.

Ταυτόχρονα, η ραγδαία επέκταση της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, της επικοινωνίας, του λόγου και της επιστημονικής μεθόδου έδωσε στον πολίτη φωνή και σκέψη· τον έσπρωξε να αμφισβητήσει, να ερευνήσει, να δυσπιστήσει. Η δυσπιστία αυτή είναι οργανικά συνυφασμένη με τον πολιτισμό μας: είναι το οξυγόνο που αναπνέουμε. Ο αντίλογος, το αντεπιχείρημα, η αμφισβήτηση, η κριτική δεν είναι πολυτελές χόμπι φιλολογικών σαλονιών, αλλά ο λόγος για τον οποίο τα αεροπλάνα δεν πέφτουν, οι γέφυρες δεν γκρεμίζονται, το φαγητό, το νερό και ο αέρας δεν μας δηλητηριάζουν.

Είχαμε την τύχη να μεγαλώσουμε σε μία περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας –την πιο φωτισμένη, ίσως επειδή ακολούθησε την πιο σκοτεινή– κατά την οποία το κόστος της ευπιστίας εντυπώθηκε καλά στο μυαλό μας. Προπαγάνδα, φασισμός, ναζισμός, χειραγώγηση, δημαγωγία, ολοκληρωτισμός, Όργουελ, δυστοπία, διαφήμιση, δημόσιες σχέσεις, επιστημονική φαντασία, στρατευμένη τέχνη, λογοτεχνική κριτική, ιστορία και ιστοριογραφία, ΜΜΕ και μαζική κουλτούρα, αποδόμηση στερεοτύπων και αναπαραστάσεων από τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, ερευνητική δημοσιογραφία, κοινωνικά κινήματα, διαδηλώσεις, τηλεμαχίες, 24ωρη τηλεόραση, ίντερνετ, σάτιρα, θεωρίες συνωμοσίας, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ψευδείς ειδήσεις.

Καθετί που συμβαίνει τα τελευταία εκατό χρόνια είναι σαν να μας στέλνει ένα επείγον μήνυμα:να δυσπιστείς. Όπως δείχνει και η συγκλονιστική πρόσφατη μίνι σειρά του HBO για το Τσερνομπίλ (που επιτέλους ανοίγει την παγκόσμια συζήτηση για ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας), ο συντομότερος δρόμος για την καταστροφή είναι η αφαίρεση αυτών των μηχανισμών αμφισβήτησης, αντιλόγου και ελέγχου που εξισορροπούν ένα σύστημα και το διατηρούν σε επαφή με την πραγματικότητα, με την αλήθεια. Το κόστος της ευπιστίας είναι η καταπίεση της αλήθειας· και η αλήθεια παίρνει πάντα, μα πάντα, την εκδίκηση της.

Έχει όμως άραγε και η δυσπιστία κόστος; Και ποιο άραγε είναι αυτό;

Η πίστη –για την ακρίβεια η εμπιστοσύνη: στους άλλους, στο κράτος, στον νόμο, στην κοινωνία, στο νόμισμα, στο σύστημα– είναι μια από τις θεμελιώδεις συγκολλητικές ουσίες της κοινωνίας (οι άλλες είναι ο φόβος του ισχυρού και του Άλλου, η ανάγκη, και η ενσυναίσθηση) και κατά συνέπεια μία από τις βασικές έννοιες των κοινωνικών επιστημών. Από τη δεκαετία του 1960 και μετά παρατηρούμε στις ΗΠΑ, αλλά και στις περισσότερες φιλελεύθερες δημοκρατίες, μία πτωτική πορεία της εμπιστοσύνης των πολιτών σε βασικούς θεσμούς του πολιτικού συστήματος.

Η πορεία αυτή έχει βέβαια διαλείμματα ανόδου (μία υπαρξιακή απειλή, όπως έγινε αντιληπτή η 11η Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, μπορεί να οδηγήσει σε απότομη αύξηση της εμπιστοσύνης προς το σύστημα, εφόσον το άτομο συνειδητοποιεί την απόλυτη τρωτότητα και εξάρτησή του από το σύνολο).

Ωστόσο, η συνολική τάση είναι πτωτική και συνοδεύεται από πολλές άλλες ενδείξεις κοινωνικής και πολιτικής αποδιοργάνωσης, όπως η μείωση του κοινωνικού κεφαλαίου (δηλαδή του συνόλου κοινωνικών σχέσεων και πρόσβασης που έχει ένα άτομο σε δίκτυα υποστήριξης), η κρίση πολιτικής συμμετοχής και αντιπροσώπευσης ή η παρακμή του ρόλου και της επιρροής συλλογικών θεσμών όπως τα πολιτικά κόμματα και οι συνδικαλιστικές ενώσεις, οι τοπικοί σύλλογοι κ.ο.κ. Ένα κομμάτι αυτής της κοινωνικής και πολιτικής δραστηριότητας έχει μεν μεταφερθεί στην ψηφιακή σφαίρα του διαδικτύου· ωστόσο, είκοσι χρόνια έρευνας στην πολιτική κοινωνιολογία με έχουν πείσει ότι αυτός ο «εκτοπισμός» στην ψηφιακή σφαίρα είναι προβληματικός από πολλές απόψεις, σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο.

Σημαντικό κομμάτι αυτής της τάσης είναι η αλλαγή της σχέσης δημοσιογράφων-πολιτικών. Εδώ και δύο δεκαετίες, θεωρητικοί της πολιτικής επικοινωνίας, όπως ο Στίβεν Μπάρνετ, προειδοποιούν ότι η κρίση της δημοσιογραφίας και ο απαξιωτικός τρόπος με τον οποίο πολλοί δημοσιογράφοι απευθύνονται στους πολιτικούς μπορεί να οδηγήσει σε κρίση της δημοκρατίας. Από την εποχή του σεβασμού –κατά την οποία οι δημοσιογράφοι αντιμετώπιζαν τους πολιτικούς ηγέτες με δέος– περάσαμε στην εποχή του ισότιμου διαλόγου, μετά σε αυτή του σκεπτικισμού και, πλέον, της περιφρόνησης. Από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά μπορούμε να διακρίνουμε τρία «κύματα» τροφοδότησης της δυσπιστίας στη δημόσια σφαίρα των ΗΠΑ, που επηρέασαν και τις υπόλοιπες φιλελεύθερες δημοκρατίες:

1. Οι δολοφονίες των Τζον και Ρόμπερτ Κένεντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στην Αμερική της δεκαετίας του 1960, ο καταστροφικός πόλεμος στο Βιετνάμ και το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ στις αρχές της δεκαετίας του 1970 άλλαξαν δραστικά τη σχέση πολιτών-δημοσιογράφων-πολιτικών· μετά τα τραγούδια, τα λουλούδια, την απελευθέρωση του ατόμου και τη χειραφέτηση της νεολαίας ως πολιτικού δρώντα, ακολούθησαν η απομάγευση, η απογοήτευση, ο σκεπτικισμός, η ιδιώτευση.
2. Το δεύτερο κύμα ήρθε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 με την ενδυνάμωση αντισυστημικών φωνών και θεωριών συνωμοσίας μέσω του διαδικτύου, και τη στρατηγική απομάκρυνση των Ρεπουμπλικάνων από τις αρχές της διακομματικής συνεργασίας. Η εκστρατεία δεξιών και ακροδεξιών κύκλων εναντίον του Μπιλ Κλίντον, η καταιγιστική και συχνά κτηνώδης κάλυψη ειδήσεων και σκανδάλων επί 24ώρου βάσεως με εκτόξευση λάσπης και δολοφονία χαρακτήρων, και η εμφάνιση «εναλλακτικών» διαδικτυακών μέσων όπως το Drudge Report ήταν οι σπόροι της παρακμής του μιντιακού και πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ.
3. Αυτό ακριβώς το νήμα –το χειραγωγούμενο χάος του διαδικτύου και το πολωμένο δυσλειτουργικό πολιτικό σύστημα– από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μάς οδηγεί απευθείας στο σήμερα: στον Τραμπ, στο Twitter και στις ψευδείς ειδήσεις· σε ένα τρίτο κύμα αμφισβήτησης το οποίο σε συνδυασμό με άλλα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά κύματα δεκαετιών –όπως η κρίση ταυτότητας στη Δύση– δημιουργεί ένα τσουνάμι δυσπιστίας και απαισιοδοξίας.

Εκτός από συγκολλητική ουσία, η στοιχειώδης εμπιστοσύνη στο σύστημα –με άλλα λόγια η συνειδητή και εθελούσια υποταγή στην αυθεντία των ειδικών και σε πλαίσια ορθολογικών κανόνων και διαδικασιών– είναι απαραίτητη για τη λειτουργία και επιβίωση της κοινότητας: όταν οι πολίτες δεν εμπιστεύονται τους γιατρούς για τον εμβολιασμό των παιδιών τους ή για τη δική τους θεραπεία επειδή διάβασαν κάτι διαφορετικό στο ίντερνετ· όταν δεν εμπιστεύονται τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων για τη μόλυνση και την κλιματική αλλαγή· όταν δεν εμπιστεύονται την ικανότητα της αστυνομίας να τους προστατέψει και το δικαστικό σύστημα να αποδώσει δικαιοσύνη· όταν δεν εμπιστεύονται το κράτος για τη δίκαιη και αποτελεσματική είσπραξη φόρων και κατανομή επιδομάτων· όταν δεν εμπιστεύονται καν την ίδια την ανάγκη είσπραξης φόρων για τη συντήρηση υποδομών και δικτύων· όταν δεν εμπιστεύονται τους αντιπροσώπους που οι ίδιοι εξέλεξαν για να διασφαλίσουν το κοινό συμφέρον· όταν δεν πιστεύουν καν ότι υπάρχει κοινό συμφέρον· όταν δεν εμπιστεύονται τους άλλους ανθρώπους ώστε να δομήσουν μαζί τους υγιείς κοινότητες· τότε το σύστημα αρχίζει να πιέζεται, καταρρέει και εντέλει άνθρωποι πεθαίνουν.

Το κόστος της δυσπιστίας μπορεί να είναι εξίσου τεράστιο με αυτό της ευπιστίας. Εννοείται φυσικά ότι για όλα αυτά δεν φταίνε μόνο οι δύσπιστοι πολίτες· οι συστημικές υποδομές της Δύσης αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα, εν μέρει λόγω του τρόπου με τον οποίο οι κυβερνήσεις απεμπόλησαν την ευθύνη και την ισχύ τους. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες έχουν αποδυθεί σε μία δημοπρασία αμεσοδημοκρατίας παραχωρώντας σταδιακά φωνή και ισχύ –δηλαδή ευθύνη– στον πολίτη, καθιστώντας τον μέτοχο, χωρίς όμως να έχουν διασφαλίσει ότι ο πολίτης μπορεί και θέλει να ενημερωθεί και να συμμετάσχει μέσα στον κυκεώνα των υποχρεώσεων και των ερεθισμάτων που τον περιβάλλουν…

***

Ρωμανός Γεροδήμος πολιτικός επιστήμονας, αναπληρωτής καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Bournemouth και ιδρυτής του Greek Politics Specialist Group

ΠΗΓΗ

Η διοίκηση του Ναυπλίου κατά την πρώτη Βενετοκρατία (1388-1540)

Επαμφοτερισμοί της κυριάρχου στο κράτος της θάλασσας – Η διοίκηση του Ναυπλίου κατά την πρώτη Βενετοκρατία (1388-1540) – Μαρίνα Κουμανούδη, «Της Βενετιάς τ’ Ανάπλι – 300 χρόνια από το τέλος μιας εποχής 1715-2015».  Επιστημονικό Συμπόσιο 9 -11 Οκτωβρίου 2015 Πρακτικά. Ναυπλιακά Ανάλεκτα ΙΧ (2017).

---

Τον Δεκέμβριο του 1388 η Βενετία προσάρτησε το Άργος και το Ναύπλιο στον κορμό του θαλάσσιου κράτους της, αγοράζοντας τα δικαιώματα της χω­ροδεσποτείας από την τελευταία κυρίαρχο, τη νεαρή Μαρία d’Enghien, χήρα του Βενετού Pietro Cornaro. Πριν προλάβει όμως να αποκτήσει τον έλεγχο των δύο πόλεων, ο δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος, με τη βοήθεια του πεθερού του Nerio Acciauioli, επιτέθηκε στην Αργολίδα, κατέ­λαβε το Άργος και πολιόρκησε το Ναύπλιο. Οι ενέργειες του δεσπότη περιέπλεξαν τη διαδικασία της προσάρτησης, ανατρέποντας μοιραία τα σχέδια της Βενετίας για την οργάνωση της νέας κτήσης. Παρά ταύτα, ήδη από τις αρχές του επόμενου έτους, η βενετική κυβέρνηση έλαβε πρόνοια για την εγκαθί­δρυση διοικητικού μηχανισμού και για την οργάνωση της άμυνας των δύο πόλεων, όταν αυτές θα επανέρχονταν στον έλεγχό της.

Η οργάνωση, η λειτουργία και η στελέχωση της διοίκησης στο Ναύπλιο από την εδραίωση της βενετικής κυριαρχίας (τέλη 14ου αι.) έως την τουρκική κατάκτηση (1540) έχουν μελετηθεί στο πλαίσιο ευρύτερων συνθέσεων με ποικίλες οπτικές αλλά και ειδικών μελετών με αντικείμενο την ιστορία της περιοχής, για την οποία υπάρχει ανανεωμένο ενδιαφέρον τα τελευταία χρό­νια. Ωστόσο, το θέμα δεν έχει εξαντληθεί, καθώς διαφορετικές αναγνώσεις των ήδη μελετημένων πηγών, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση πρόσθετων μαρτυριών, οδηγούν σε αναθεώρηση πολλών από τα εγνωσμένα. Υπό το πρίσμα αφενός των νέων στοιχείων και αφετέρου της νέας βιβλιογραφίας για την οργάνωση της διοίκησης στη βενετική επικράτεια, στην παρούσα μελέτη επανεξετάζεται η διοικητική πολιτική της Βενετίας στην περιοχή και επιχειρείται η τοποθέτηση των εξελίξεων στη σωστή ιστορική διάσταση. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι για οικονομία χώρου, εκτός από έναν, αναγκαίο σε ορισμένες περιπτώσεις, «διάλογο» με τις νεότερες μελέτες που πραγματεύονται ζητήματα της διοικητικής ιστορίας του Ναυπλίου, δεν θα γίνει περαιτέρω εμβάθυνση στις αποκλίσεις και τις συγκλίσεις μεταξύ των διαφορετικών προσεγγίσεων και θέσεων.

Ο Antonio Venier (1330-1400) ήταν ο 62ος Δόγης της Δημοκρατίας της Βενετίας (1382 – 23 Νοεμβρίου 1400).

Εν μέσω συγκεχυμένων πληροφοριών, στις 26 Ιανουαρίου του 1389 η Σύγκλητος αποφάσισε να αποστείλει εκτάκτως στην περιοχή έναν προνοητή (provisor pro factis Argos et Neapolis), δηλαδή έναν αξιωματούχο με αυξημένες πολιτικές και στρατιωτικές αρμοδιότητες, προκειμένου να διερευνήσει από κοντά την κατάσταση και, σε συνεργασία με τον επικεφαλής του βενετικού στόλου και τους διοικητές της Μεθώνης και της Κορώνης, να αναλάβει διπλωματική δράση για την επίλυση της κρίσης. Την ίδια μέρα, η διευρυμένη Σύγκλητος εξέλεξε στη θέση αυτή τον Βενετό ευγενή Perazzo Malipier, ο οποίος παρέλαβε την Εντολή του (Comissio) από τον δόγη Antonio Venier στις 18 Φεβρουαρίου, λίγο πριν αναχωρήσει για την Πελοπόννησο.

Λόγω της ρευστότητας της κατάστασης και της ελλιπούς πληροφόρησης της βενετικής κυβέρνησης, η Εντολή του Malipier περιείχε διαφορετικές οδηγίες για την πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσει στο πλαίσιο της αποστολής του, ανάλογα με τις ποικίλες πιθανές εκδοχές της έκβασης των πραγμάτων.

Έτσι, μεταξύ άλλων, προβλεπόταν ότι, στην περίπτωση που η Βενετία αποκτούσε τον έλεγχο του Άργους ή του Ναυπλίου ή και των δύο πόλεων, ο Malipier θα παρέμενε στη μία από αυτές ως προνοητής, αναλαμβάνοντας και αρμοδιότητες τοπικού διοικητή, εκτός δηλαδή από τα διπλωματικά του καθήκοντα θα είχε και την ευθύνη της διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών και δικαστικές, επίσης, εξουσίες στην πόλη.

Οι βασικοί άξονες της πολιτικής της Βενετίας στην περιοχή, την οποία καλούνταν να εφαρμόσει ο Malipier, ήταν η εύρυθμη και αποτελεσματική είσπραξη των εσόδων του δημοσίου, η απόδοση ορθής δικαιοσύνης και η διασφάλιση της άμυνας με στόχο την εδραίωση και διατήρηση της κυριαρχίας της. Σε θέματα δημοσιονομικά τον προνοητή θα πλαισίωνε ένας αξιόπιστος, έντιμος και ικανός οικονομικός αξιωματούχος της δικής του επιλογής και, για την καλύτερη υποστήριξη γενικά του διοικητικού του έργου, στην ακολουθία του, την οποία αποτελούσαν ένας νοτάριος και τρεις υπηρέτες (famuli), θα προστίθεντο ένας βοηθητικός υπάλληλος (socius) και ένας ακόμα υπηρέτης. Ως δικαστής όφειλε να αποφασίζει με γνώμονα τις χριστιανικές επιταγές της δικαιοσύνης και την τιμή του βενετικού κράτους, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζεται ποιο θα ήταν το εφαρμοζόμενο δίκαιο. Σε ό,τι αφορούσε την οργάνωση της άμυνας, οι διοικήσεις της Κορώνης και της Μεθώνης, που ήταν οι πλη­σιέστερες γεωγραφικά, είχαν λάβει εντολή να βρίσκονται σε ετοιμότητα για την παροχή στρατιωτικής βοήθειας· την ίδια εντολή είχαν λάβει αντιστοίχως και οι διοικήσεις της Εύβοιας και της Κρήτης, μαζί με τον βενετικό στόλο για την παροχή της απαιτούμενης ναυτικής υποστήριξης. Επίσης, προβλεπόταν το ποσό των 600 δουκάτων για επισκευές σε οχυρώσεις και για άλλες επεί­γουσες ανάγκες.

Παρότι οι κάτοικοι του Άργους και του Ναυπλίου διά του εκπροσώπου τους Giovanni Gradenigo είχαν ζητήσει οικειοθελώς να υπαχθούν στο βενετικό κράτος, είναι δύσκολο να διαπιστωθεί, λόγω της έλλειψης επαρκών πληροφοριών, κατά πόσο ήταν ουσιαστική η ταύτισή τους με τη νέα κυρίαρχο.

Οι οδηγίες που έλαβε ο προνοητής, καθιστούν σαφές ότι η βενετική κυβέρνηση θεωρούσε ως απαραίτητη προϋπόθεση και αναγκαία συνθήκη για την πραγμάτωση των κυριαρχικών της στόχων τη διαρκή συναίνεση της τοπικής κοινωνίας, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η πίστη του εγχώριου πληθυσμού δεν ήταν δεδομένη. Στην κατεύθυνση της επίτευξης συναίνεσης ο προνοητής όφειλε, βάσει της Εντολής του, με τον λόγο που θα εκφωνούσε κατά την είσοδό του στην πόλη, να παροτρύνει τους κατοίκους να παραμείνουν πιστοί στη νέα κυρίαρχο, υποσχόμενος ως αντάλλαγμα προστασία. Επίσης, είχε οδηγία να κινηθεί αυστηρά εντός του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου σε θέματα δη­μοσιονομικής πολιτικής, στο πλαίσιο προφανώς των δεσμεύσεων που είχε αναλάβει η Βενετία για τον σεβασμό των τοπικών συνηθειών. Τέλος, ήταν υποχρεωμένος να κρατά ενήμερες τις μητροπολιτικές αρχές για κάθε πράξη και απόφασή του, σύμφωνα με την πάγια πρακτική του βενετικού κράτους, για την αποτροπή αυθαιρεσιών και οικονομικών σκανδάλων που θα είχαν δη­μοσιονομικό κόστος και θα διατάρασσαν την κοινωνική ομαλότητα…

Για τη συνέχεια της ανακοίνωσης της κας Μαρίνας Κουμανούδη πατήστε διπλό κλικ στον παρακάτω σύνδεσμο: Η διοίκηση του Ναυπλίου κατά την πρώτη βενετοκρατία (1388-1540)

ΠΗΓΗ

Ο υπουργός Παιδείας Στάης, σκοτώνει σε μονομαχία τον βουλευτή Τρικάλων Χατζηπέτρο

Ο υπουργός Παιδείας, Σπυρίδων Στάης

Το 1904 ο υπουργός Παιδείας, Σπυρίδων Στάης, σκοτώνει σε μονομαχία τον βουλευτή Τρικάλων Κόκο Χατζηπέτρο.

Ο Χατζηπέτρος είχε εξυβρίσει τον Στάη, επειδή του είχε αρνηθεί ρουσφέτι και ο υπουργός, κατά τα ειωθότα της εποχής εκείνης, ζήτησε μονομαχία για να αποκαταστήσει την τρωθείσα τιμή του, την οποία απεδέχθη ο Χατζηπέτρος.

Ειδικότερα αιτία της διαφωνίας ήταν ότι ο φίλος του Χατζηπέτρου, Μελησινός, δεν έγινε καθηγητής Ανατομίας.

Τα αίματα άναψαν και οι δυο βουλευτές αντάλλαξαν βαριές κουβέντες προτού μιλήσουν τα όπλα. Ακόμα και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός, Γ. Θεοτόκης προσπάθησε να τους αποτρέψει, αλλά μάταια.

Οι δύο μονομάχοι όρισαν ως σημείο της αναμέτρησης τον Ποδονίφτη, στη σημερινή Νέα Χαλκηδόνα, πάνω από την οδό Αχαρνών, σ’ ένα χωράφι.

Ο Στάης υπέβαλε την παραίτησή του στον πρωθυπουργό Θεοτόκη και έσπευσε στον Ποδονίφτη, όπως είχε κάνει και ο Χατζηπέτρος, ο οποίος έπασχε από μυωπία.

Μετά από λίγο, δόθηκε από τους μάρτυρες το σύνθημα.

Ακούστηκαν οι πυροβολισμοί και η σφαίρα του υπουργού βρήκε κατάστηθα τον βουλευτή Κοκό Χατζηπέτρο.

Ο Κωνσταντίνος Χατζηπέτρος

Το σοκ στην αθηναϊκή κοινωνία ήταν μεγάλο, αποτέλεσε όμως παράδειγμα προς αποφυγή και έκτοτε δεν ξανάγινε φονική μονομαχία.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ

Ένας νέος πολύ μικρός μαγνήτης πήρε τον τίτλο του «ισχυρότερου μαγνητικού πεδίου στον κόσμο» 45,5 Tesla που ζυγίζει 390 γραμμάρια μόνο και  σε μέγεθος μόλις το μισό ενός χαρτονένιου ρολό χαρτιού τουαλέτας.  Βασίζεται στη νέα υπεραγώγιμη ένωση  REBa2Cu3Ox, όπου RE = Y, Gd ή REBCO (Rare Earth Barium Copper Oxide).

O υπεραγωγός REBCO μπορεί να μεταφέρει πάνω από το διπλάσιο ηλεκτρικό ρεύμα σε σχέση με υπεραγωγό νιοβίου ίδιου μεγέθους.  Όσο μεγαλύτερη είναι η ένταση του ρεύματος που διαρρέει έναν αγωγό ή ηλεκτρομαγνήτη, τόσο μεγαλύτερης έντασης είναι το μαγνητικό πεδίο που δημιουργείται. από το μεταλλικό τιτάνιο που το κράτησε για δύο δεκαετίες στο Εθνικό Εργαστήριο Υψηλού Μαγνητικού Πεδίου στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα.

Πώς μπορεί κάτι τόσο μικρό να δημιουργήσει ένα μεγάλο πεδίο; Χρησιμοποιώντας έναν ελπιδοφόρο, νέο αγωγό και ένα νέο σχεδιασμό μαγνητών.

Τόσο ο μαγνήτης 45-T όσο και ο μαγνήτης δοκιμής 45,5-T είναι χτισμένοι εν μέρει με υπεραγωγούς, μια κατηγορία αγωγών με ειδικές ιδιότητες, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας με τέλεια απόδοση.

Και οι κατασκευαστές του λένε ότι δεν έχουμε δει ακόμα τίποτα: Ένας εξαιρετικά υψηλού πεδίου μαγνήτης 60 Tesla  θα μπορούσε να χωρέσει σε ένα πορτοφόλι, λένε οι επιστήμονες και μηχανικοί του MagLab. Αυτοί έχουν βρει έναν τρόπο να κατασκευάσουν και να χρησιμοποιήσουν ηλεκτρομαγνήτες που να είναι ισχυρότεροι, μικρότεροι και πιο ευέλικτο από ποτέ.

Συγκριτικά, οι ισχυρότεροι μαγνητικοί τομογράφοι στα διαγνωστικά κέντρα στην Ελλάδα έχουν ένταση τρία Tesla.

Μέχρι σήμερα ο ισχυρότερος στον κόσμο μαγνήτης συνεχόμενου μαγνητικού πεδίου ήταν ένα τεράστιο μηχάνημα βάρους 35 τόνων, που είχε δημιουργηθεί στο ίδιο εργαστήριο του Πανεπιστημίου της Φλόριντα και κρατούσε το παγκόσμιο ρεκόρ με 45 Tesla από το 1999.

ΠΗΓΗ

«Ο μύθος της Ψωροκώσταινας»

«Ψωροκώσταινα» είναι ένας πολύ γνωστός μειωτικός και περιπαικτικός χαρακτηρισμός που λέμε για τη χώρα μας, ένας αυτοφαυλισμός που έχει πει και ο Ν. Σαραντάκος. Τον χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να αναφερθούμε στην υπανάπτυξη, την έλλειψη χρημάτων ή την ανοργανωσιά του νεοελληνικού κράτους, όπως γράφει και το ΛΚΝ [Λεξικό της κοινής νεοελληνικής]. Έχει χρησιμοποιηθεί επίσης, συνήθως απ’ τον χώρο της Αριστεράς, ο όρος «ιδεολογία ή σύνδρομο της Ψωροκώσταινας» ως κριτική απέναντι σε συντηρητικές απόψεις για την κατάσταση στη χώρα μας.

Ταυτόχρονα, επίσης, είναι αρκετά διαδεδομένη η άποψη ότι η λέξη «Ψωροκώσταινα» προήλθε από παρωνύμιο υπαρκτού προσώπου που έζησε στο Ναύπλιο στα χρόνια της Επανάστασης του 1821. Πριν κάνουμε λόγο για την ιστορία αυτού του προσώπου, όπως μας παραδίδεται, ας δούμε πότε εμφανίζεται η λέξη στα γραπτά τεκμήρια που έχουμε.

Οι πρώτες ανευρέσεις της λέξης είναι σε απομνημονεύματα και ιστορικά κείμενα σχετικά με την Επανάσταση του 1821 και τα πρώτα χρόνια του νεοελληνικού κράτους. Ο Νικόλαος Δραγούμης σε ιστορικές του αναμνήσεις (Πανδώρα, 1853) διηγείται ότι το 1833, όταν ήταν κυβερνητικός υπάλληλος στο Ναύπλιο, ζήτησε από έναν βαρκάρη να τον μεταφέρει στο πλοίο που βρισκόταν ο Όθωνας που μόλις είχε φτάσει στην Ελλάδα. Όταν είπε στον βαρκάρη ότι θα πληρωθεί από την κυβέρνηση μετά την επιστροφή τους, αυτός του γύρισε την πλάτη και του απάντησε απαξιωτικά «Η ψωροκώσταινα!». Την ίδια άρνηση αντιμετώπισε και απ’ τους υπόλοιπους βαρκάρηδες, και αναγκάστηκε να αναφέρει απογοητευμένος στον προϊστάμενό του ότι «την κυβέρνησιν ονομάζουσι όλοι ψωροκώσταινα και ουδέ λεπτόν εμπιστεύονται εις αυτήν».

Πανδώρα, 1853, σελίδα 261.

Επίσης και ο Γενναίος Κολοκοτρώνης στα Απομνημονεύματά του (γραμμένα λογικά στα μέσα περίπου του 19^ου αιώνα) αναφέρει ότι Ψωροκώσταινα έλεγαν την τελευταία κυβέρνηση πριν από την έλευση του Όθωνα. Το ίδιο και ο Αναστάσιος Γούδας στους «Παράλληλους Βίους» του (1873).

Γενναίου Κολοκοτρώνη «Απομνημονεύματα»

Σε άλλες πηγές, ο χαρακτηρισμός αυτός προσάπτεται σε κυβερνήσεις κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Για παράδειγμα, ο Θεόδωρος Ρηγόπουλος, αγωνιστής του 1821 και γραμματικός του Θ. Κολοκοτρώνη, στα Απομνημονεύματά του γράφει (αναφερόμενος σε γεγονότα του 1824): «Ημείς ανήλθομεν εις Τρίπολιν κατά τα μέσα Ιουνίου, η δε φρουρά ηυτομόλησεν εις την Διοίκησιν, την τότε λεγομένην Βουλήν και μετά ταύτα ψωροκώσταινα». Και ο Δημήτριος Παπαντωνόπουλος ομοίως στο βιβλίο του «Πεντηκονταετηρίς της Ελληνικής Επαναστάσεως (1873)», αναφέρεται σε γεγονότα του 1824.

Δημήτριος Παπαντωνόπουλος «Πεντηκονταετηρίς της Ελληνικής Επαναστάσεως (1873)

Φαίνεται, λοιπόν, ότι αρχικά η λέξη ήταν σκωπτικός χαρακτηρισμός για κάποια κυβέρνηση ή κυβερνήσεις της παραπάνω ιστορικής περιόδου. Σιγά – σιγά θα γενικεύτηκε η χρήση της, εκτός των ιστορικών αυτών συμφραζομένων, και αφορούσε πλέον αφηρημένα το νεοελληνικό κράτος/χώρα. Στις πρώιμες αυτές ανευρέσεις της λέξης δεν υπάρχει καμία αναφορά ή σύνδεση με πραγματικό πρόσωπο. Πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο, όπως θα δούμε και παρακάτω, είναι στις αρχές του 20^ου αιώνα.

Μια καλή παρουσίαση της ιστορίας της Ψωροκώσταινας, δηλαδή του προσώπου απ’ το οποίο φέρεται να προέρχεται η λέξη, υπάρχει εδώ από την ιστοσελίδα της Αργολικής Βιβλιοθήκης.

Οι περισσότερες πληροφορίες στην πραγματικότητα αντλούνται από άρθρο του Μιχαήλ Λαμπρυνίδη, Ναυπλιώτη λόγιου, συγγραφέα, βουλευτή και νομομαθούς, που δημοσιεύτηκε το 1904 (εφημερίδα Αθήναι, 1-2-1904, αναδημοσίευση στο Ημερολόγιον Σκόκου, 1905), το οποίο και αποτελεί την πρώτη χρονολογικά πηγή για το θέμα μας. Ας δούμε συνοπτικά τα κυριότερα σημεία της ιστορίας της, όπως την παραθέτει ο Λαμπρυνίδης:

«Η Ψωροκώσταινα στην πραγματικότητα λεγόταν Πανώρια, ήταν σύζυγος του έντιμου εμπόρου Χατζή – Κώστα Αϊβαλιώτη και ζούσε στο Αϊβαλί. Κατά την καταστροφή της πόλης από τους Τούρκους το 1821, σκοτώνονται μπροστά στα μάτια της ο σύζυγος της και τα τέσσερα παιδιά τους. Αυτή σώζεται και καταφεύγει στα Ψαρά. Εκεί αναγνωρίζεται από τον Βενιαμίν Λέσβιο, που δίδασκε στο Αϊβαλί, ο οποίος και την παίρνει μαζί της και καταλήγουν στο Ναύπλιο. Η Πανώρια προσφέρει τις φροντίδες της στον Βενιαμίν Λέσβιο μέχρι τον θάνατό του, το 1824. Στη συνέχεια, παρά τη φτώχεια της, παίρνει υπό την προστασία της ορφανά παιδιά του πολέμου, τα οποία τρέφει κάνοντας μεροκάματα και ζητιανεύοντας στους δρόμους. Τον Ιούνιο του 1826, στον έρανο που έγινε στο Ναύπλιο για τις ανάγκες του Αγώνα, η πάμφτωχη Ψωροκώσταινα προσφέρει ένα αργυρό δαχτυλίδι και ένα γρόσι, προκαλώντας μεγάλη συγκίνηση. Όταν άνοιξε το πρώτο ορφανοτροφείο στο Ναύπλιο από τον Καποδίστρια, η Ψωροκώσταινα προσφέρει αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες της. Λίγους μήνες αργότερα πεθαίνει, και κηδεύεται από τα ορφανά σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης».

Εφημερίδα Αθήναι, 1-2-1904

Ημερολόγιον Σκόκου

Σε αυτή την ιστορία αργότερα προστίθενται μερικές ακόμη ψηφίδες. Ο Ευάγγελος Δαδιώτης, (1900 – 1992), [λόγιος, εκδότης, ιδρυτικό μέλος, Γενικός Γραμματέας και επίτιμο μέλος της Ένωσης Κυδωνιατών], με καταγωγή απ’ το Αϊβαλί, σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Αιγαιοπελαγίτικα τ. 13 [1], αφήνει να εννοηθεί ότι το παρωνύμιο Ψωροκώσταιναείναι στην πραγματικότητα παραφθορά του αρχικού παρωνυμίου της Ψαροκώσταινα, που της είχε δοθεί επειδή είχε βρεθεί στα Ψαρά μετά την καταστροφή του Αϊβαλιού. Επίσης, μας παραθέτει τα ακριβή λόγια της Ψωροκώσταινας στον έρανο του 1826: «Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι».

Η ιστορία της Ψωροκώσταινας έκτοτε γνωρίζει μεγάλη διάδοση και εμφανίζεται ακόμη και σε ιστορικά βιβλία: Στην «Παιδεία επί Τουρκοκρατίας» του Τρύφωνος Ευαγγελίδου (1936), στην Ελληνική Επανάσταση του Διονύσιου Κόκκινου (5^ος τόμος, σελ. 360), στα Ελληνικά Ιστορικά Ανέκδοτα του Τάκη Λάππα (1960), σε σημείωμα του Σπυρίδωνα Λάμπρου στο περιοδικό Νέος Ελληνομνήμων 13 (1916), 368 (ο οποίος επικαλείται δημοσίευμα της εφημερίδας Έθνος του 1915).

Παιδεία επί Τουρκοκρατίας» του Τρύφωνος Ευαγγελίδου (1936)

Σπυρίδωνας Λάμπρου «Νέος Ελληνομνήμων» 13 (1916), 368.

Αναφέρονται επίσης και άλλες εκδοχές της ιστορίας: Ο Τάσος Μουμτζής, με καταγωγή επίσης απ’ το Αϊβαλί, γράφει (Αναμνήσεις 1894-1924, 1971) [2] ότι η κυρά Κώσταινα ήταν γυναίκα του δημάρχου του Αϊβαλιού. Όταν ήλθε πρόσφυγας στο Ναύπλιο τέθηκε επικεφαλής γυναικών προσφύγων που υπηρετούσαν τον αγώνα. Μετά την Επανάσταση αναγκάστηκε να ζητιανεύει για να ζήσει, και το παρωνύμιο Ψωροκώσταινα της το έδωσε ο Θ. Κολοκοτρώνης. Στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό Ήλιου παρατίθεται μία τελείως διαφορετική εκδοχή: Η Ψωροκώσταινα ήταν γυναίκα κάποιου Κώστα από το χωριό Τζαφέρ Αγά (Ασίνη), ο οποίος σκοτώθηκε από τους ζηλωτές του Συντάγματος (προφανώς στις ταραχές μετά τον θάνατο του Καποδίστρια).

Εγκυκλοπαιδικό λεξικό Ήλιου

Η ιστορία της Ψωροκώσταινας, όπως μας είναι δοσμένη, δίνει την εντύπωση ότι έχει πολλά στοιχεία μύθου, παρηγορητικού μύθου, με αρκετούς συμβολισμούς: Η πραγματική Ψωροκώσταινα ήταν μια γυναίκα που πρώτα ήταν πλούσια και αρχόντισσα, τα έχασε όμως όλα από τους Τούρκους∙ παρά τη φτώχεια και τη δυστυχία της, προσέφερε στον Αγώνα ανιδιοτελώς και μεγαλόψυχα με όλες της τις δυνάμεις. Ίσως να μην είναι τυχαία και η σύνδεσή της με τον Βενιαμίν Λέσβιο, ο οποίος ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και είχε προσφορά στην Επανάσταση. Μην ξεχνάμε ότι ο Μ. Λαμπρυνίδης γράφει το άρθρο του σε μια εποχή λίγο μετά τη χρεοκοπία, τον διεθνή οικονομικό έλεγχο, τον χαμένο πόλεμο του 1897, όταν και πιθανότατα θα ήταν πολύ δημοφιλής η λέξη.

Όπως είδαμε και παραπάνω, στην ιστορία της Ψωροκώσταινας κεντρικό ρόλο έχει ο έρανος που έγινε στο Ναύπλιο τον Ιούνιο του 1826. Για να θυμηθούμε τα γεγονότα, μετά την πτώση του Μεσολογγίου οι Έλληνες βρέθηκαν σε πολύ δυσχερή θέση, χωρίς οικονομικά μέσα, όπλα και πολεμοφόδια, και με τον Ιμπραήμ να λεηλατεί την Πελοπόννησο. Έτσι, στις 8-6-1826 διοργανώθηκε από τη Διοίκηση έρανος στην κεντρική πλατεία του Ναυπλίου. Εκεί, ο δάσκαλος Γεώργιος Γεννάδιος εκφώνησε εμπνευσμένη και συγκινητική ομιλία, συνεισέφερε ταυτόχρονα και τα λίγα χρήματα που είχε, παρακινώντας όλους να συνδράμουν με ό,τι είχαν. Ο Λαμπρυνίδης έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα και έχει γράψει και άλλα άρθρα για το περιστατικό αυτό. Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Αρχικά, ο Λαμπρυνίδης είχε γράψει ένα άρθρο με τίτλο «Σκηναί πατριωτικαί εν Ναυπλίω κατά την κρισιμωτάτην περίοδον του εθνικού ημών αγώνος» (περιοδικό Αρμονία, τ. 3^ος, 1902), όπου πραγματευόταν το περιστατικό του εράνου της 8-6-1826. Ως πηγές του επικαλείται: «Επιστολή του Γάλλου Στρατηγού Roche προς το εν Παρισίοις Φιλελληνικόν Κομιτάτον, γραφείσα εν Ναυπλίω κατά τον Ιούλιον του 1826 (Documents relatifs a l’etat present de la Grece: publies d’apres les communications du Comite Philhellenique de Paris, Νο II σελ. 30 και Νο III σελ. 46, 47)». Η μεν πρώτη πηγή, δηλαδή η αναφορά στο τεύχος ΙΙ σελ. 30 (ονλάιν εδώ) είναι πράγματι η επιστολή του Roche∙ η δεύτερη πηγή (τεύχος ΙΙΙ σελ. 46,47) είναι γαλλική μετάφραση άρθρου της Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος της 12-6-1826. Η Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος ήταν το επίσημο έντυπο της Διοίκησης, με αρχισυντάκτη τότε τον Θεόκλητο Φαρμακίδη, στην οποία δεν δημοσιεύονταν μόνο νομοθετικά και διοικητικά κείμενα, αλλά και ειδησεογραφικά άρθρα∙ το συγκεκριμένο άρθρο είχε περιγραφή του εράνου που είχε γίνει μόλις λίγες μέρες πριν. (Ο Λαμπρυνίδης παραθέτει και μία ακόμη πηγή, την Ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου του Αυγ. Fabre, στην οποία όμως δεν υπάρχει καμία αναφορά για τον έρανο της 8-6-1826).

Ο Λαμπρυνίδης στη διήγησή του κρατά τον βασικό κορμό των πηγών του, δηλαδή της επιστολής του Roche και του άρθρου της Γενικής Εφημερίδας, παρεμβάλλοντας όμως πολλές προσθήκες με επώνυμους και ανώνυμους ανθρώπους που εμφανίζονται να συμμετέχουν στον έρανο. Πουθενά όμως σε αυτό το άρθρο δεν υπάρχει η Ψωροκώσταινα – ούτε άλλωστε στις πηγές του Λαμπρυνίδη.

Δύο χρόνια αργότερα, την 25^η Μαρτίου 1904, ο Λαμπρυνίδης αναδημοσιεύει το ίδιο πιο πάνω άρθρο στην εφημερίδα Αθήναι με τον τίτλο «Σελίδες Πατριωτισμού: Σκούφος – Γεννάδιος».Έχει ελάχιστες αλλαγές σε σχέση με το προηγούμενο άρθρο του, με κυριότερη το ότι εμφανίζεται τώρα και η Ψωροκώσταινα να συμμετέχει στον έρανο. Τι είχε μεσολαβήσει; Είχε δημοσιεύσει λίγο πριν το άρθρο του για την ζωή της Ψωροκώσταινας που είδαμε παραπάνω (1-2-1904, εφ. Αθήναι).

Εφημερίδα Αθήναι: «Σελίδες Πατριωτισμού: Σκούφος – Γεννάδιος»

Στη συνέχεια, έρχεται ο γιος του Γεωργίου Γεννάδιου, Ιωάννης Γεννάδιος, και εκδίδει ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «Ο Γεώργιος Γεννάδιος σωτήρ της όλης πατρίδος εν Ναυπλίω τω 1826»(1905), με αποκλειστικό σκοπό να αποδείξει ότι δεν ήταν ο Νικόλαος Σκούφος αυτός που είχε εκφωνήσει τον περίφημο λόγο στον έρανο του 1826, όπως ισχυριζόταν ο Λαμπρυνίδης (στην πραγματικότητα ο Roche). Έτσι, ερευνά όλες τις σχετικές πηγές και παραθέτει διηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων, άρθρα, αποσπάσματα από βιβλία ιστορίας κτλ., απ’ τα οποία πράγματι προκύπτει ότι ο Νικ. Σκούφος δεν είχε καμία σχέση με το γεγονός. (Σημειώνεται ότι ο Λαμπρυνίδης στο άρθρο του βάζει τον Ν. Σκούφο να εκφωνεί λόγο κάποια στιγμή πριν απ’ τον έρανο, και τον Γ. Γεννάδιο την ημέρα του εράνου, ενώ κάτι τέτοιο δεν προκύπτει απ’ την επιστολή του Roche – ούτε απ’ τις άλλες πηγές!).

«Ο Γεώργιος Γεννάδιος σωτήρ της όλης πατρίδος εν Ναυπλίω τω 1826»

Από τις ίδιες όμως αυτές πηγές προκύπτει επίσης ότι πουθενά δεν υπάρχει καμία αναφορά σε Ψωροκώσταινα ή Χατζηκώστα ή κάτι σχετικό. Σημειώνεται ότι στο πιο πάνω άρθρο της Γενικής Εφημερίδας της Ελλάδας, που είναι και η πιο κοντινή μαρτυρία στο γεγονός, αναφέρεται ότι το αποκορύφωμα της συγκίνησης κατά τη διάρκεια του εράνου ήταν όταν «… ως και έν παιδίον, το οποίον ζη πωλούν εις τους δρόμους νερόν, ή ζητούν ελεημοσύνην, επρόσφερεν και αυτό το πτωχόν, αλλά φίλον της πατρίδος τέκνον, δύο τάλληρα, και η πράξις αύτη εκίνησε πολλούς θεατάς εις δάκρυα …». Το ίδιο γράφει και ο Αλέξανδρος Σούτσος, που ήταν επίσης αυτόπτης μάρτυρας, σε βιβλίο του το 1829: «… καιπρος το εσπέρας το κίνημα κατέστη τόσον γενικόν, τόσον ένθουν, ώστε και παιδίον τί, αποζών εκ της ελεημοσύνης των διαβατών, εθεάθη αποσύρων εκ της ζώνης του δύο τάλληρα, προϊόν ενός έτους περισυλλογών, και προσφέρον αυτά μετά προθυμίας».

Ανακεφαλαιωτικά: Ο Λαμπρυνίδης δημοσιεύει ένα άρθρο το 1902 που περιγράφει με εξαντλητική λεπτομέρεια τον περίφημο έρανο του 1826, χωρίς καμία αναφορά σε Ψωροκώσταινα. Σημειωτέον ότι στις σύγχρονες πηγές ως η πιο συγκινητική στιγμή περιγράφεται αυτή με το ζητιανάκι που προσφέρει το υστέρημα του. Το 1904 ο Λαμπρυνίδης δημοσιεύει άρθρο με τη ζωή της Ψωροκώσταινας, που είναι και η πρώτη αναφορά για το πρόσωπο αυτό. Της δίνει μάλιστα στο άρθρο αυτό και πρωταγωνιστικό ρόλο στον έρανο της 8-6-1826. Λίγο μετά, στις 25-3-1904, αναδημοσιεύει το ίδιο άρθρο του 1902, προσθέτοντας τώρα και την Ψωροκώσταινα. Στο μεταξύ, από τις διαθέσιμες πηγές που υπάρχουν για τον έρανο αυτό, πουθενά δεν προκύπτει συμμετοχή της Ψωροκώσταινας. Αν πάλι υπήρχε κάποια παλιά προφορική παράδοση για την Ψωροκώσταινα, είναι εύλογο ότι θα την ήξερε ο Ναυπλιώτης Μ. Λαμπρυνίδης όταν έγραφε το άρθρο του το 1902, και δεν θα την ανακάλυπτε πρώτη φορά το 1904.

Βεβαίως, δεν μπορεί να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο να υπάρχει κάποιος κόκκος αλήθειαςσε όλα αυτά∙ δηλαδή να προήλθε πράγματι η λέξη από κάποιο υπαρκτό πρόσωπο της εποχής, μία πολύ φτωχή γυναίκα ή μια ζητιάνα, χωρίς όμως να είναι γνωστές και να μπορούν να τεκμηριωθούν οι λεπτομέρειες της ζωής της. Από την άλλη, μπορεί να μην προήλθε από το παρωνύμιο κάποιου συγκεκριμένου προσώπου, αλλά να είναι ένας, ας πούμε, αφηρημένος ονοματικός σχηματισμός, όπως για παράδειγμα η φράση «και η κουτσή Μαρία».

Μια παρόμοια και χαρακτηριστική περίπτωση είναι οι ψωρομανώληδες (και μπαλτηριτζιμπλάκηδες, δηλαδή ξυπόλητοι) του Αδαμάντιου Κοραή, λέξεις με τις οποίες χαρακτηρίζει σε επιστολές του τους αβράκωτους, τους ακραίους της Γαλλικής Επανάστασης. Είναι μάλλον απίθανο να προέρχεται αυτή η λέξη του Κοραή από κάποιον συγκεκριμένο Μανώλη, αλλά, αντίθετα φαίνεται ότι σχηματίστηκε από τη σύνθεση του προθήματος ψωρο-, που έχει φυσικά μειωτική σημασία, και ενός κοινού, συνηθισμένου βαφτιστικού ονόματος. Κάτι ανάλογο είναι πιθανότατο να συνέβη και με τη λέξη Ψωροκώσταινα, χωρίς να κρύβεται πίσω της κανένα ιστορικό πρόσωπο και ευφάνταστες ιστορίες για τη ζωή της.

Ο κύριος Νίκος Σαραντάκος γράφει στο τέλος του άρθρου:

Εγώ δεν έχω κάτι να προσθέσω, νομίζω καταδεικνύεται με ατράνταχτα επιχειρήματα πως το πρόσωπο της Πανώριας Χατζηκώστα – Ψωροκώσταινας είναι κατασκευή. Προσθέτω μόνο ότι στις μεταγενέστερες αφηγήσεις το όνομα της ανύπαρκτης ηρωίδας έχει εξευγενιστεί ελαφρώς σε «Πανωραία Χατζηκώστα» – αφού «ήταν» αρχόντισσα έστω και ξεπεσμένη!

Σπύρος Ζερβόπουλος

Σημειώσεις Βιβλιοθήκης

---

[1] «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΩΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑΣ» Ευάγγελου Δαδιώτη.

Ψωροκώσταινα: «Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι».

Το όνομα «Ψωροκώσταινα» το χρησιμοποιούμε σήμερα, όταν θέλουμε να περιγράψουμε την ανέχεια και τη φτώχεια και ειδικότερα όταν θέλουμε να καταδείξουμε κάποιον ή κάτι ως τον «φτωχό συγγενή» ενός συνόλου, ή με άλλα λόγια τον «τελευταίο τροχό της αμάξης». Στις μέρες μας, συνήθως χρησιμοποιούμε απαξιωτικά αυτή τη λέξη όταν πρόκειται να στηλιτευθεί μια κακομοιριά, υποχωρητικότητα, ανοργανωσιά, αδυναμία και φτώχια που κάποιοι θεωρούν ότι χαρακτηρίζει την Ελλάδα της νεότερης ιστορίας.

Όμως, η Ψαροκώσταινα ή Ψωροκώσταινα, ήταν ένα υπαρκτό πρόσωπο της νεοελληνικής ιστορίας και μάλιστα μια ηρωική και αξιέπαινη γυναίκα στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 η οποία αφιέρωσε τη ζωή της στην υπηρεσία της πατρίδας. Όταν το 1821 καταστράφηκε η πόλη των Κυδωνιών, της Μικράς Ασίας, μετά από την αποτυχημένη επαναστατική κίνηση που επιχειρήθηκε, ο πληθυσμός της σφάχτηκε και το σύνολό του εγκατέλειψε την όμορφη πόλη με ντόπια ή ψαριανά καράβια. Στην χαλασιά αυτή κατάφερε να σωθεί η Πανωραία Χατζηκώστα, μια όμορφη αρχόντισσα με μεγάλη περιουσία. Κατά αγαθή συγκυρία ένας ναύτης τη βοήθησε και μαζί με άλλους την ανέβασαν σ’ ένα καράβι που ξεμπάρκαρε στα Ψαρά. Τόσο τον άντρα της, τον Κώστα Αϊβαλιώτη, που ήταν πάμπλουτος έμπορος, όσο και τα παιδιά της, τους έσφαξαν μπρος τα μάτια της οι Τούρκοι. Στα Ψαρά λοιπόν, όπου βρέθηκε (γι’ αυτό ονομάστηκε Ψαροκώσταινα) πάμφτωχη και ολομόναχη, οι συντοπίτες της και κυρίως ο Βενιαμίν ο Λέσβιος (δάσκαλος της Ακαδημίας των Κυδωνιών) την βοήθησαν και την προστάτεψαν. Η Πανωραία σύντομα άφησε τα Ψαρά και φθάνει στην τότε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, το Ναύπλιο. Εκεί την ακολούθησε κι εγκαταστάθηκε και ο Βενιαμίν ο Λέσβιος. Στην αρχή όλα πήγαιναν καλά, αφού ζούσε από τις υπηρεσίες τις οποίες προσέφερε στον δάσκαλο και φιλόσοφο Βενιαμίν Λέσβιο, ο οποίος παρέδιδε μαθήματα για να ζήσει. Τον Αύγουστο του 1824 όμως, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος πέθανε από τύφο. Από τότε για την Πανώρια άρχισε ένας δυσβάστακτος αγώνας επιβίωσης. Μόνη και άγνωστη, βγάζει το ψωμί της πότε κάνοντας την αχθοφόρο, πότε την πλύστρα και πότε χάρη στην ελεημοσύνη όσων την συμπονούσαν.

Την περίοδο εκείνη η Επανάσταση δοκιμαζόταν από την επέλαση του Ιμπραήμ, ο οποίος εκτός από τις άλλες καταστροφές άφηνε στο πέρασμά του και εκατοντάδες ορφανά που συγκεντρώνονταν στο Ναύπλιο. Παρά τα προβλήματά της, η Πανώρια ζήτησε και πήρε υπό την προστασία της παιδιά ορφανά. Για να τα θρέψει περνούσε από σπίτι σε σπίτι και ζητιάνευε. Είχε παραμελήσει σε τέτοιο βαθμό τον εαυτό της, που τα αλητάκια της παραλίας την πείραζαν και την φώναζαν Ψωροκώσταινα.Το 1826 έγινε έρανος** στο Ναύπλιο για να βοηθήσουν το μαχόμενο Μεσολόγγι. Έτσι μια Κυριακή, στήθηκε στη κεντρική πλατεία ένα τραπέζι και οι υπεύθυνοι του εράνου ζητούσαν από τους καταστραμμένους, πεινασμένους και χαροκαμένους Έλληνες να βάλουν πάλι το χέρι στην τσέπη για να βοηθήσουν τους μαχητές και τους αποκλεισμένους του Μεσολογγίου. Αλλά λόγω της φτώχιας και της εξαθλίωσης κανείς δεν πλησίαζε το τραπέζι. Όλων τα σπίτια δύσκολα τα έφερναν πέρα. Τότε η φτωχότερη όλων, η χήρα Χατζηκώσταινα, η Πανωραία, έβγαλε το ασημένιο δαχτυλίδι που φορούσε στο δάχτυλό της και ένα γρόσι που είχε στην τσέπη της και τα ακούμπησε στο τραπέζι της ερανικής επιτροπής, λέγοντας «Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι».

Ύστερα απ’ αυτή την απρόσμενη χειρονομία, κάποιος από το πλήθος φώναξε: «Για δείτε, η πλύστρα η Ψωροκώσταινα πρώτη πρόσφερε τον οβολό της» κι αμέσως το φιλότιμο πήρε και έδωσε. Άρχισαν να αποθέτουν στο τραπέζι του εράνου λίρες, γρόσια και ασημικά. Αυτή ήταν η εξέλιξη της φτωχής προσφοράς της πλύστρας Χατζηκώσταινας, που από εκείνη τη στιγμή απαθανατίστηκε «επίσημα» πλέον, με το παρανόμι «Ψωροκώσταινα». Η πλύστρα Πανωραία όμως, δεν έδινε μόνο μαθήματα πατριωτισμού, αλλά και ανθρωπιάς, καθώς το ελάχιστο εισόδημά της το μοιραζόταν με ορφανά παιδιά αγωνιστών. Όταν μάλιστα ο Καποδίστριας ίδρυσε ορφανοτροφείο, προσφέρθηκε – γριά πια και με σαλεμένο τον νου από τον πόνο και τις στερήσεις – να πλένει τα ρούχα των ορφανών χωρίς καμιά αμοιβή. Και εκεί που άρχισε να χαίρεται για τα «παιδιά της» που είχαν βρει ρούχα και φαγητό, λίγους μόλις μήνες μετά τη λειτουργία του ιδρύματος η Πανώρια πέθανε. Οι επίσημοι δεν την τίμησαν. Την τίμησαν όμως με τον καλύτερο τρόπο τα παιδιά του ορφανοτροφείου, τα οποία μέσα σε λυγμούς την συνόδευσαν ως την τελευταία της κατοικία. Για το πώς η Ψωροκώσταινα έγινε «σύμβολο» υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, η οποία μάλλον οφείλεται στην αγάπη που έτρεφε ο απλός κόσμος για την Πανώρια. Σύμφωνα με αυτήν, η Ψωροκώσταινα, όπως την έλεγαν λόγω της φτώχειας της, ήταν σύζυγος αγωνιστή. Δεν είχε καμία βοήθεια από πουθενά και ζητιάνευε στους δρόμους του Ναυπλίου. Κάποια στιγμή την είδε ο Καποδίστριας και της έδωσε κάτι. Τότε εκείνη, κατανοώντας το οικονομικό αδιέξοδο της χώρας, έδωσε στον κυβερνήτη όσα χρήματα είχε συγκεντρώσει. Ο Καποδίστριας συγκινήθηκε από τη χειρονομία και έδωσε εντολή να συνταξιοδοτηθεί.

Γιατί όμως έγινε πανελλήνια γνωστό το παρατσούκλι της Πανωραίας;

Στην εποχή του Καποδίστρια σε μια συνεδρίαση της Συνέλευσης, κάποιος παρομοίασε το Ελληνικό Δημόσιο με την Ψωροκώσταινα. Ο συσχετισμός «άρεσε» και κάθε φορά που αναφερόντουσαν στο θέμα του Δημοσίου το ονόμαζαν «Ψωροκώσταινα». Λίγο αργότερα όταν ανέλαβαν την εξουσία οι Βαυαροί και διέλυσαν τα άτακτα στρατιωτικά τμήματα των αγωνιστών της Επανάστασης του 1821, η φράση «τι να περιμένει κανείς από την Ψωροκώσταινα;» πέρασε στην ιστορία. Οι αγωνιστές αποκαλούσαν την αντιβασιλεία ειρωνικά «Ψωροκώσταινα» και οι Βαυαροί από την πλευρά τους όταν ήθελαν να απαντήσουν σε όσους ζητούσαν τη βοήθεια του κράτους για να συντηρηθούν έλεγαν περιφρονητικά: «Όλοι από την Ψωροκώσταινα ζητούν να ζήσουν». Το παρατσούκλι το οποίο απέδιδε την άθλια οικονομική κατάσταση της χώρας, από τότε και έως τις ημέρες μας αναφέρεται συχνά. Μάλιστα το 1942, κατά τη συνεδρίαση της πρώτης Βουλής κάποιος βουλευτής χαρακτήρισε και πάλι την Ελλάδα Ψωροκώσταινα. Όλοι είχαν αποδεχθεί πλέον τον χαρακτηρισμό. Έναν περιφρονητικό χαρακτηρισμό ο οποίος έγινε αποδεκτός και στη σημερινή πολιτική ορολογία. Χαρακτηρισμός, που για όσους γνωρίζουν την ιστορία, δεν είναι απαξιωτικός, διότι η Πανωραία Χατζηκώστα η επονομασθείσα Ψαροκώσταινα και Ψωροκώσταινα υπήρξε μια αξιομίμητη πατριώτισσα με λεβεντιά και φιλότιμο.

[2] (Από το βιβλίο: Τάσος Μουμτζής, Αναμνήσεις 1894-1924, Θεσσαλονίκη, 1971).

Όσοι γλίτωσαν, οι περισσότεροι γυναικόπαιδα, μεταφέρθηκαν στα νησιά Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά και τα ανατολικά παράλια της Πελοποννήσου. Εκεί πολλοί νεαροί κατατάχτηκαν στο στρατό και το ναυτικό της Επανάστασης και πήραν μέρος σε πολλές μάχες, όπου διακρίθηκαν για την παλικαριά τους. Πολλοί έγιναν βαθμοφόροι. Ο Στρατής και ο Παναγής Πίσσας με 60 Αϊβαλιώτες. Κοντά στον Γιατράκο ο Αποστόλης Χατζής με 80 Αϊβαλιώτες. Ο Δημητρός Καπανδάρος πολεμά με 50 συμπατριώτες του στην Πελοπόννησο, 300 άλλοι πολεμούν στο Άργος τον Δράμαλη, 100 με τον Κριεζώτη υπερασπίζουν την Ακρόπολη, όπου σκοτώθηκε το πρωτοπαλίκαρο του Αϊβαλιού, ο Νικόλας Τζίτζιρας. Στην μάχη του Πέτα σκοτώθηκαν ο Άγγελος Ζωντανός και ο Μανώλης Αμμανίτης. Ο Στυλιανός Γονατάς, προπάππος του στρατηγού Στ. Γονατά, πρώην πρωθυπουργού της Ελλάδος, πολεμά παντού με πείσμα, προαγόμενος κάθε τόσο επ’ ανδραγαθία. Ο Δημήτρης Μοσχονησιώτης μαζί με τον πατέρα του Νικόλα έχουν στο ενεργητικό τους την εκπόρθηση του Παλαμηδιού, γιατί αυτοί κατάστρωσαν το πολεμικό σχέδιο και το βάλανε μπρος την παραμονή τ’ Άη Αντρέα, μπαίνοντας στο Παλαμήδι που το θεωρούσαν όλοι απόρθητο. Ο Ι. Σαλτέλης, στο φρούριο των Ψαρών, αντί να παραδοθή – δεύτερος Γεωργάκης Ολύμπιος – έβαλε μπουρλότο στο βαρέλι με το μπαρούτι και βρήκε ένδοξο θάνατο μαζί με πολλούς συμπατριώτες του. Στο πολεμικό ναυτικό ο Δ. Σαλτέλης υπηρέτησε ως ιδιαίτερος γραμματέας του ναυάρχου Μιαούλη. Τέλος, ο Στρατής Πίσσας με τα πολλά προσόντα του γίνεται γρήγορα αξιωματικός του τακτικού στρατού, πολεμά στην Κρήτη, στην Πελοπόννησο, στη Χίο, στην Κάρυστο, στο Χαϊδάρι και στο Παλαμήδι. Το 1843 γίνεται φρούραρχος Αθηνών, μένοντας στη θέση αυτή επί είκοσι περίπου χρόνια. Το 1864 ήταν αρχηγός στρατού κατοχής στα Ιόνια νησιά. Αργότερα έγινε πρόεδρος του αναθεωρητικού δικαστηρίου, οπότε και αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του αντιστρατήγου.
Στο Ναύπλιο, πρωτεύουσα τότε της ελεύθερης ελληνικής γωνιάς, η γυναίκα του δημάρχου του Αϊβαλιού ετέθη αμέσως επικεφαλής, όσων μπορούσαν να υπηρετήσουν τον αγώνα, γυναικών προσφύγων, και επέτυχε να συμπληρώση με γυναικείο προσωπικό τα νοσοκομεία, τα αναρρωτήρια όπου νοσηλεύονταν οι ασθενείς και τραυματίες, μαγειρεία, πλυντήρια κλπ.

Ύστερα από κάμποσα χρόνια σκληρής ζωής η κυρά Κώσταινα (στα παλιά χρόνια οι γυναίκες έπαιρναν το όνομα του ανδρός τους: κυρά Τάσαινα, κυρά Γιάνναινα κλπ.), πολύ φτωχή κι αρρωστημένη, καθόταν κάτω απ’ τον πλάτανο στην πλατεία του Ναυπλίου και ζητιάνευε, επικαλούμενη τις προσφερθείσες υπηρεσίες της. Κάποτε περνούσαν με συνοδεία τον αρχιστράτηγο της Επαναστάσεως, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Τον πήγαιναν στο στρατοδικείο για να δικαστή με τις βαρειές κατηγορίες: προδοσία και εχθρότητα κατά του βασιλιά. Βλέποντας την κυρά Κώσταινα λέει στους συνοδούς του: «Νά η Ελλάδα· ήταν πάντα, είναι και θα ’ναι Ψωροκώσταινα».

 ΠΗΓΗ